MAYT (MİTE) , DEMODEKS, AKARLAR – Davetsiz Sinsi Misafirler

Bu yazımı kaleme alırken yaşadığımız büyük felaket, deprem sonrası insanlarımız çok zor durumdalar iken biz sıcak evlerimizde oturup sizlere maytlardan bahsetmek bana biraz tuhaf gelsede daha sonra esas zor şartlarda yaşayan kardeşlerimiz bu mayt, demodeks ve akar böceklerine daha çok maruz kalacaklarını düşünerek sizlerle paylaşmak ve o bölgelerdeki kardeşlerimizin biraz önce başlarını sokacakları sağlıklı konutlara kavuşmaları için elimizden geleni yapmamızı düşünerek paylaşmak istedim.

Çıplak gözle göremediğimiz, göremediğimiz içinde pek önemsemediğimiz ama bizlerle birlikte yaşayan, zaman zaman bizleri hasta eden, kaşındıran, hapşırtan, burun tıkanıklığı ve akıntısına neden olan, göz ve çevremizin sulu ve kızarık olmasını sağlayan, öksürten, nefes almamızı zorlaştıran, göğüs sıkışması veya ağrı yapan, nefes verirken ıslık sesi veya hışırtı sesi çıkartan, nefes darlığı, hırıltı ve öksürüğün neden olan, baş ağrısı çektiren astım ve alerji yapan, en güzel uykumuzu harap eden bu küçük canlıları görmeniz için yanda büyültülmüş resmini koyduk.

İngilizce ‘den dilimize geçmiş bu kelime(mite) okunuşu itibariyle halk dilinde daha çok mayt diye adlandırılmış, Latince Arachnida-Akar(böcek) grubuna ait örümceğimsiler sınıfından küçük eklem bacaklı bir organizmadır. Ağızları kesici bir kıskaca benzer. Maytların gözler körelmiş durumdadır. Bazen koloniler halinde birlikte bir arada bulunurlar.

Kimine göre bir asalak kemine göre bir parazit kimine göre bir böcek. İnsan vücudundan dökülen deri, saç, kıl, kepek kalıntıları yiyerek veya derimiz içinde beslenerek yaşıyorlar.

Yalnızca 1 gram deri parçası, 1 milyon akar böceğinin rahatlıkla beslenmesi için yeterli oluyor.

Yaşam koşulları 20°C derece sıcaklık ve nemli ortamlardır. 1 gram ev tozunda 19.000 adet akar yaşayabiliyor.

Ortak paydamız hayatı beraber paylaşıyor olmamız. İnsan derisinde yaşadıkları gibi evimizin her köşesinde de yaşayabiliyorlar. Halı, kilim, koltuk, kanepe, döşek, battaniye, yorgan, yastık, çarşaf ya da tozlu ortamları çok seviyorlar. Peluş, içi doldurulmuş oyuncaklarda çok ilgilerini çekiyor!

5 sene boyunca kullanılmış herhangi bir yatakta yaklaşık 1milyar adet bulunabilir. Burada yatak ne kadar temizlenirse temizlensin, içeriğindeki yapısı eskimeye başladığı için akar böceklerinin yaşayabileceği ortam haline gelebiliyor.

Maytların en çok tehlikeli kısmı günde kendi ağırlığının çokça katı dışkı bırakmalarıdır. Bir mayt yaklaşık günde 20- 30 defa dışkı bırakır. Ev akarları ile insanlar açısında çok tehlikeli parazitlerdir. Bu akarlar özelikle evde bulunan ve emekleyen çocuklar için çok tehlikelidirler. Dışkılar da zamanla imce toz haline gelir. Bu ince tozlar solunum yolu ile alerjik bünyelerde şikâyete yol açar. 1 gram akar dışkısında 2mg akar alerjeni vardır. 10mg üstünde bulunması durumunda Astım atağına sebep olur.

Akarların 50 binden fazla türü kayıt altına alınmıştır ve 1 milyondan fazla akar türü olduğu düşünülmektedir. Akarın boyutu 0,5 mm ila 1 mm arasında olabilir

Akarlar sınıfındaki organizmaların büyük bir kısmı çok küçüktür ve mikrometrelerle ölçülür. Bunun yanı sıra kene ve kırmızı kadife akarı gibi bir santimetreden daha büyük olabilen akarlar da mevcuttur.[1] Biz yazımızda sizlere daha çok vücudumuzda yaşayan bir akar türü olan Demodeks ile insanların ve diğer canlıların bulunduğu ortamlarda yaşayan mayt- akarlar hakkında bilgi vereceğiz.

Akarların dışkıları ev tozlarına karışır ve soluma yoluyla insana geçer. Her 10 kişiden birinde görülen ev tozu alerjisi, alerjik bünyeli kişilerde, hapşırma, kaşıntı, döküntü, öksürük, boğaz kaşıntısı, gözlerde akıntı-kaşıntı ve rahat nefes alamamaya; astımı olan ya da risk taşıyan kişilerde de ataklara yol açar. Çocuklardaki astımın sebebi yüzde 90 oranında alerjiktir. Bu yüzden özellikle çocukların olduğu evlerin akarlardan temizlenmesi çok önemlidir” (5)

En bilinen akar türleri şu şekildedir;

Ev tozu akarı, Mobilya akarı, Kaşıntı akarı, Kuş akarları ya da kuş biti akarları, Kırmızı örümcek akarı olarak bulunur.

Akar böceği nasıl temizlenir? Günlük yaşamda ev içerisinde, akarları tamamen yok etmek imkânsız bir durumdur. Fakat belirli önlemlerle azaltılması, büyük ölçüde gerçekleşir. Burada yapılması gereken belirli etmenler bulunur. Bunlar;

Ev, ofis, yaşam alanları sık sık havalandırılmalı veya hava temizleme cihazları kullanılmalı (HEPA filtreli)
Haftada en az bir kez yüksek vakumlu veya HEPA filtreli bir elektrik süpürgesi ile tüm yaşam alanlarını temizleyin. Temizlik sırasında alerjik birey odada bulunmamalı, temizlik sonrası hafif nemli bir bezle eşyaların tozu alınmalıdır.

• Çarşaflarınızı ve battaniyenizi haftada bir kez sıcak suyla yıkayın. Toz akarlarını öldürmek için en az 60° C derece veya daha sıcak suyla yıkamanız gerekir. Çamaşırlarınızı yıkama sonrası ütüleyin.

•Çamaşırlara yumuşatıcı yerine sirke kullanın ve içine 3-4 damla karanfil uçucu yağı damlatın. Çamaşırlarınızı yıkamadan önce plastik çantaya koyup buzdolabında bir veya iki gün boyunca dondurmakta akarları öldürmek için iyi bir yoldur. Daha sonra çamaşırlarınızı çözdürüp alıp yıkabilirsiniz.
•Çamaşır kurutma makinesi kullanın. Çamaşır kurutma makinesi nevresimleri, yorganları, yastıkları, havluları çabucak kurutmaya, hem yüksek ısıdan sebep akarları yok etmeye hem de kumaşlardaki tozları almaya
• Ev içerisinde belirli bir alanda su kaçağı ya da sıvı kaçağı varsa, bu tamir edilmeli. Çünkü ev tozu akarları, nemli alanlarda da yaşayabilir.
• Yatak takımları haftada bir kez değiştirildiği gibi yatak içerisindeki diğer parçalar da ayda bir derinlemesine değişime gitmeli
• İnce tül perde ya da stor perde tercih edilmeli
• Tüylü halılar kullanılıyorsa, bunun yerine ince bir kilim kullanılmalı
Ev tozu akarları, sıklıkla kumaş türü ürünlerde yaşarlar.
• Oyuncaklar, perde, halı, uzun yıllar boyunca akarların yaşamsal alanı konumundadır. Bu sebepten dolayı yaşamsal koşullarını ortadan kaldırılıp, derinlemesine temizlenirse önlem alınabilir.

•Yatakları ve yastıkları fermuarlı toz geçirmez kılıflarla örtün. Bu kılıflar, toz akarlarının ve atık ürünlerinin geçmesine izin vermeyecek kadar küçük gözenekli bir malzemeden yapılmıştır. Bunlara alerjen geçirmeyen de denir. Plastik veya vinil kılıflar en ucuzudur, ancak bazı insanlar için rahatsız edici olabilmektedir. Diğer alerjen geçirmeyen kumaş örtüleri pek çok normal yatak mağazasından satın alınabilmektedir.
•Yatak takımlarında yıkanabilir battaniye ve yatak örtüleri tercih edilmeli ve yatak takımları her hafta yüksek ısıda yıkanmalı. Bu çamaşırları 60 ºC üzerindeki ısılarda yıkamak hem alerjeni uzaklaştırır hem de akarları öldürür. Halılar ve içi doldurulmuş oyuncaklar da akarlar için en uygun barınma ve çoğalma ortamı. Yatağınıza karbonat ile karanfil uçucu yağ karışımını ( 1 fincan karbonat ile 5-6 damla karanfil uçucu yağı büyük delikli bir tuzluğa koyarak bu işlemi kolayca yapabilirsiniz) serpebilir, yaklaşık 15 dakika bekledikten sonra yatağı HEPA filtreli bir süpürge ile süpürün.
• Akarların sevdiği ve düzenli olarak sıcak suyla kolayca yıkayamayacağınız tüm kumaş türlerinden kurtulun. Duvardan duvara halı, perde, panjur, döşemeli mobilyalar ve yatak odasında alttan doldurulmuş kapak ve yastıklardan kaçının. Pencerelerde kalın perdeler yerine stor tipinde perdeler tercih edin.
• Toz akarı alerjisi olmayan birine yatak odanızı temizletin. Bu mümkün değilse, toz alma veya süpürme yaparken bir filtreleme maskesi takın. Toz alma ve süpürme, tozu havaya karıştırır. Bu yüzden, bir süre yatak odasından uzak durabileceğiniz zaman bu işlemi yapmaya çalışın.
• Tüm toz akarlarını ve atıklarını gidermek için elektrikli süpürge kullanmak yeterli değildir. Kanepe, sandalye, şilte, yastık ve halı dolgusu içinde derinde yaşadıkları için büyük miktarda toz akarı popülasyonu kalabilir. Evinizdeki diğer odalarda da yatak odanız gibi tedbirler alın. Yeni çıkmış maytlara karşı özel emiş gücü ve filtreli elektrik süpürgeleri kullanın. Karbonat akarları öldürmez ama süpürge ile çekmenize yardımcı olur. İçine kattığınız karanfil uçucu yağı ise akarların uzaklaştırılmasında etkisi kanıtlanmış bir uçucu yağdır.
• Mümkünse, duvardan duvara halı kullanmaktan kaçının. Halı kullanıyorsanız, akarlar kısa, sıkı tüylü tipte olanlardan hoşlanmazlar. Düzenli olarak nemli paspaslanmış ahşap, muşamba veya fayans zemin üzerinde yıkanabilir halılar kullanın.
• Halıları mümkün olduğunca sıcak suyla yıkayın. Toz akarlarını öldürmek için en az 60°C derece gereklidir. Bu yüzden soğuk suyla yıkama işlemi fayda sağlamayacaktır. Kuru temizleme tüm toz akarlarını öldürür ve ayrıca toz akarlarını kumaşlarda yaşamaktan uzaklaştırmak için de iyidir.
• Evinizdeki nemi yüzde 50’den az tutun. Bunu yapmak için bir nem giderici ve/veya klima kullanın.
• Küçük çocuklar dışarıdan geldiği zaman, elleri hijyenik bir şekilde yıkanmalı. Gerekirse duş almaları da önerilir.
• Aynı zamanda özellikle kış aylarında sebze ve meyve ağırlıklı beslenildiği takdirde akar böceğinin negatif etkilerine maruz kalınmaz. Akar böceği ilaçlamaları, toz böceği ilaçlama ya da nem böceği ilaçlama şeklinde adlandırılır. Toz, sprey şeklinde satılmaktadır. Son yapılan deneylerde süper okside su hipokloröz asit içeren ürünlerde hem akar dışkılarının dezenfeksiyonunda hem de deri kaşıntıları için kullanılması tavsiye edilmektedir.

Demodex, insan derisi üzerinde yaşayan mikroskobik bir eklem bacaklıya deniliyor. İnsan vücudunda herhangi bir zamanda 2,5 milyona kadar Demodex yaşadığı tahmin ediliyor. İnsanlara bu mikroskobik böcekler partnerleri ve yakınları aracılığıyla geliyor.

Demodeks, Demodicidae ailesinden sekiz bacaklı bir akardır. Pek çok Demodeks türü vardır, ancak bunlardan sadece ikisi insanlarda bulunur, demodex folliculorum ve demodex brevis. Demodeks akarları, doğal olarak insan yüzünde çocukluktan itibaren, ancak özellikle 18 yaşından sonra bulunmaktadır. Deri üzerindeki varlıkları yaşla birlikte artmaktadır. Saç köklerinin (saçın büyüdüğü yerden) ve yağ bezlerinin (saç köklerine bağlı cildin ve saçın kurumasını önleyen yağlı bir madde olan sebum salgılayan bezler) içinde veya çevresinde yaşarlar. Cildimizde doğal olarak yaşayan mikroorganizmaların bir parçasını oluştururlar. (2)

Demodeks akarları, gerçek hastalık taşıyıcıları olarak kabul edilmez. Bununla birlikte, bu parazitler ciltte daha fazla sayıda olduğu durumlarda belirli semptomların ve patolojilerin ortaya çıkmasına yardımcı olan koşullar oluşturabilir. Yaşamları boyunca karınlarında biriken atıklar, ancak ölümlerinde serbest bırakılır. Çok yaygın hale geldikleri durumlarda, bu kalıntı, kronik inflamasyon ve vasküler(damar) anormalliklerin gelişmesi nedeniyle ciltte tahrişe ve kızarıklığa neden olabilir. (3)

Demodeks hastalık olarak bilinen yüz akarının çeşitli türleri var ve kulak, kaş, kirpik, göğüs ucu ve genital bölgede de görülebiliyorlar. Akarların zararlı olmadığı belirtilse de deri (gül hastalığı) ve göz hastalıkları ile ilişkili olabileceği düşünülüyor. Gül hastalığı yaklaşık her 10 kişiden birinde görülüyor.

Yüz akarlarının aşırı derecede çoğalmasını önlemenin ilk yolu yüzünüzü günde iki kez yıkamanız. Bunun için cildinize karşı nazik bir temizleyici kullanın. Çok fazla yıkamanın cildinizi kurutabileceğini ve aşırı sebum (cilt sıvısı) üretimine yol açabileceğini unutmayın. Yüz ve vücut havlularınızı temiz tutun ve sık sık değiştirin. Vücudunuzda özellikle yüz ve göz bölgenizde kızarıklıklar ve kaşıntılar oluyorsa en kısa zamanda uzman bir cilt/göz doktoruna başvurun.