Biyosidal ürünleri, dezenfektanları ve antiseptikleri tanıyalım

Dünyada ve ülkemizde boy gösteren Salgın/Pandemi nedeniyle dezenfektanları ve biyosidal ürünleri maalesef çılgınca kullanmaya başladık. Daha önceleri ağırlıklı olarak sağlık ve gıda sektöründe kullanılan bu ürünler artık toplumun tüm kesimlerinde bilinçsizce ve çok sık kullanılmaya başlandı. Covid-19 virüsü kaynaklı ölüm korkusuyla ve bu süreçten kurtulma psikolojisi içinde yaşarken, hayvanları ve çevreyi kimyasallarla zehirlediğimizin farkına varamıyoruz. Hatta bu ürünleri kullanmayı öyle benimsedik ki, ellerimizi dezenfekte etmediğimizde rahatsız olmaya başladık.

Herkes çantasında, arabasında, çekmecesinde, cebinde küçük bir dezenfektan şişesi taşır hale geldi. Bırakın ev, okul, hastane, avm gibi yerlerin dezenfeksiyonunu, sokakları bile dezenfekte etmeye başladık. Hiç alkol kullanmayan insanlar, ellerini gereğinden fazla alkol bazlı bir ürünle dezenfekte edip trafiğe çıktıklarında, kontrollerde vücutlarında fazla promil alkol çıktığı için cezai yaptırımla karşılaştıklarını gördük.

Üzerinde “DEZENFEKTAN” yazan her kimyasalla her yeri dezenfekte edebileceğimizi sandık. Elimize, yüzümüze sürdüğümüz birçok kimyasal için “Acaba bu doğru ürün mü?” diye sorgulamadık. Oysaki BİLİNÇSİZ KULLANILAN VE İZNİ OLMAYAN ÜRÜNLER SİZE ve ÇEVRENİZE ZARAR VEREBİLİR.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, Covid-19 salgınının başladığı Aralık 2019 tarihinden bu yana virüse yakalanan kişi sayısı yüz milyonu aşarken 2,3 milyon insan da hayatını kaybetti (kaç kişinin çamaşır suyu, alkol içerek öldüğünü tam olarak bilemiyoruz ama bununla ilgili üzücü haberler bazen basına yansıyor).

Günlük sosyal hayatımızda ellerimizin düzenli yıkanması, saç, tırnak, vücut temizliği, düzenli banyo (özellikle bu yaz aylarında) ve kıyafet temizliği hepimizin rutin yaptığı işlerdir. En sık rastlanan ellerin tuvalete gitmeden önce (?) ve sonra, yemeğe başlamadan önce (?) ve sonra yıkanması işlemidir. Ancak bu işi normalin dışında sürekli yapıyorsanız hastalık işareti olabileceğini hatırlatmak isterim. Bunun tıptaki adı “obsesif kompulsif takıntıdır”. (Halk arasında titizlik hastalığı olarak bilinse de titizlik obsesif kompulsif bozukluk kapsamındaki bir takıntı türüdür.) Aşırı titizlik temizlik değil, hastalıktır. Her 100 kişiden 2’ sinde görülmektedir. Bu insanlar çok sık ellerini yıkar ve dezenfekte ederler, başkalarının tuttuğu şeyleri ellemezler, kapı kollarını ve benzeri yerleri kâğıt/kolonyalı mendille tutarlar. Sebzeleri, meyveleri çamaşır suyu ile yıkarlar, her yeri çamaşır suyu veya başka bir kimyasal dezenfektanla dezenfekte ederler. Arkasından deri hastalıkları, astım, kalp-damar hastalıkları, kanser vakaları ve adını çok duymadığımız Otoimmün hastalıklar (Otoimmün hastalık, vücudun kendine ait bir maddeye karşı duyarlı hale gelip ona saldırıya geçmesi anlamına geliyor) ortaya çıkar.

El temizliği için kullanılan ürünlerin dezenfektan değil antiseptikler olması gerektiğini, ancak bunun halk arasında bilinmediğini belirten Dr. Genada Sinani: “Öncelikle bilmemiz gerekir ki dezenfektanlar, kapı kolları, zeminler gibi cansız yüzeylere; antiseptikler ise canlı yüzeylere, cilde uygulanan antimikrobiyal ürünlerdir. Bu ürünler birbirinden farklı olsa da halk arasında yaygın olarak benzer olduğu düşünülüyor ve birbirleriyle karıştırılıyor. Bu karışıklık, bazı antiseptik ürünlerin el dezenfektanı olarak bilinmesinden kaynaklanıyor. Bu yüzden, el dezenfektanı olduğu belirtilmediği müddetçe herhangi bir dezenfektanı yetişkinler bile korunaksız kullanmamalı” uyarısını yaptı.

İş öyle bir durma geldi ki, önüne gelen ilaçlamacı oldu. Ruhsat-izin soran olmadığı için nalburundan kuaförüne, bakkalından manavına kadar birçok esnaf dezenfektan/medikal ürün satmaya başladı. İşin bir de maddi boyutu var elbette. Ekonomik krizde en ucuzu

almak zorunda kalanlar var. Nasılsa denetleme de yeterince yapılmıyor. İşyeri ruhsatı vb. yasal sorumlulukları saymıyorum bile. Hal böyle olunca, işimiz yine Allah’a ve bilinçli tüketicilere kalıyor.

Oysa Sağlık Bakanlığı, Biyosidal/Dezenfektan ürün kullanımı için kurslar açıyor ve bu kurslara katılanlar para ödeyerek kurs sonunda bir imtihana giriyor ve yeterli puanı alırlarsa Biyosidal / Dezenfektan Ürün Kullanım Sertifikası alıyorlar. Bakanlığımız salgın sırasında birçok firmaya geçici Biyosidal/Dezenfektan ruhsatı verdi. Ancak daha sonra birçoğunu iptal etti. Neyse ki bu süreçte geri dönülmesi mümkün olmayan çok fazla olay yaşamadık.

Her kimyasal ürünün legal doz denilen yasal kullanım miktarı vardır. Doz miktarı canlının hayat fonksiyonlarını değiştirecek veya tahrip edecek miktarda olunca zehir etkisi yapar. Bir ilacın (veya kimyasal ürünün)zehir etkisi göstermeksizin bir defada veya bir günde alınabilecek (kullanabilecek) en yüksek miktarına maksimum doz denir .İşin eğitimini almış arkadaşlar, en doğru kimyasal, en doğru yol, en doğru etki, en doğru doz, en doğru zaman, en doğru kayıt şeklinde uygulama yaparlar. Toksikoloji (zehir bilimi) alanında 16. yüzyılda “Bütün maddeler zehirdir, zehirle ilacın tek farkı dozdur.” görüşünü ortaya atan bilim adamı Paracellus, biyolojik etkide doz-cevap ilişkisinin önemini vurgulamıştır.

Bu yüzden, televizyonlardan, basından, internetten görerek aldığımız kimyasal ürünlerin muhakkak kullanım talimatlarını okumalı ve uygulamalıyız.

Bakanlığın EK-V’de BİYOSİDAL ÜRÜN TİPLERİ VE BUNLARIN TANIMLARI şu şekildedir. Dezenfektanlar ve genel biyosidal ürünler ana grubunda yer alan ürün tipleri aşağıda sıralanmıştır:

ANA GRUP: Dezenfektanlar

Bu ürünlere biyosidal etki oluşturması amaçlanmayan yıkama sıvıları, tozlar ve benzer ürünler dâhil değildir. Dezenfektanlar, Biyosidal Ürünler Yönetmeliği çerçevesinde 5 başlık altında incelenir.

Ürün Tipi 1: İnsan hijyeni ile ilgili biyosidal ürünler, Bu gruptaki biyosidal ürünler insan hijyeni için kullanılan ürünlerdir.

Ürün Tipi 2: Kişisel alanlarda ve umumi alanlarda kullanılan dezenfektanlar ve biyosidal ürünler, Yer-Yüzey Dezenfektanları; Doğrudan insanlar veya hayvanlara uygulanması amaçlanmayan dezenfektanlar ve algisitler Gıda veya yem maddeleriyle doğrudan temasla kullanılmayan yüzeylerin, materyallerin, ekipmanların ve mobilyaların dezenfeksiyonu için kullanılan ürünlerdir. Kullanım alanlarına, yüzme havuzları, akvaryumlar, yüzme suları; klima sistemleri; özel, kamu, endüstriyel alanlar ve profesyonel eylemler için kullanılan diğer alanların duvarları ve yerleri dâhildir. Havanın, içme suları ile gıda ve yemlerde kullanılan sular haricinde insanların veya hayvanların kullanım sularının, kimyasal tuvaletlerin, atık suların, hastane atıkları ve çöplerinin dezenfeksiyonunda kullanılan ürünlerdir.

Yüzme havuzları ve akvaryumlarda kullanılan suların işlenmesi ile yapı materyallerinin ıslah işlemleri için algisit olarak kullanılan ürünlerdir. Dezenfektan özellikli işlenmiş eşya üretimi amacıyla dokuma, kumaş, maske, boya ve diğer eşyaların veya materyallerin işleme tabi tutulması için kullanılan ürünlerdir.

Ürün Tipi 3: Veteriner hijyenine yönelik biyosidal Hayvan hijyeni ,(Veteriner Dezenfektanları) Hayvan hijyeni amacıyla kullanılan dezenfektanlar, dezenfektan etkili sabunlar, oral veya bedensel hijyen ürünleri gibi ürünler veya anti mikrobiyal işlevli ürünlerdir. Hayvanların barınması veya taşınmasıyla ilişkili materyallerin ve yüzeylerin dezenfeksiyonu için kullanılan ürünlerdir.

Ürün Tipi 4: Gıda ve yem alanlarında kullanılan dezenfektanlar, İçme suyu dâhil, gıda ve yemin üretimi, taşınması, depolanması veya tüketimiyle ilişkili ekipmanlar, kaplar, tüketim için kullanılan edevat, yüzeyler veya boru hatlarının dezenfeksiyonu için kullanılan ürünlerdir. Gıdayla temas edebilecek materyallerin işleme tabi tutulması için kullanılan ürünlerdir.

Ürün tipi 5: İçme suyu dezenfektanları, İçme sularının dezenfeksiyonunda kullanılan ürünlerdir.

Yönetmeliğe uygun olarak bir ürünün ruhsatlandırılabilmesi için belli iddialarda bulunması gerekir. Bunlar; bakterisidal, fungusidal, sporisidal, virüsidal veya dezenfektandır. Her bir başlık için en sık karşılaşılan türün belli standart ve koşullarda analizini öngören biyosidal ürünlerin analizlerinde uygulanacak usul ve esaslara göre testler yapılır ve ürün bu isimlerden biriyle ruhsatlandırılır.

Bu analizlerin suşları ve test standartları aşağıdaki gibidir.

Bakterisit (Antibakteriyel); Yalnızca bakterilerin ortamdan uzaklaştırılması ya da yok edilmesini hedefleyen ürünlerdir. S. Aureus ATCC 6538, P. Aeruginosa ATCC 15442, E. Coli ATCC 10536, E. Hirae ATCC 10541 bakterileri üzerinde TS EN 1276 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde 20 C ‘de en az 5 dakika içerisinde 5 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler Bakterisit olarak ruhsatlandırılır.

Fungusit (Antifungal); Yalnızca fungusların (mantarların) yok edilmesini ya da ortamdan uzaklaştırılmasını hedefleyen ürünlerdir.

Albicans ATCC 10231, A. Brasiliensis ATCC 16404 fungusları üzerinde TS EN 1650 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde

20 C ‘de 15 dakika içerisinde en az 4 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler fungusit olarak ruhsatlandırılır.

Virüsidal (Antiviral); Bakteriyofaj P001 ve Bakteriyofaj P008 virüsleri üzerinde TS EN 13610 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde 20 C ‘de 15 dakika içerisinde en az 4 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler virüsidal olarak ruhsatlandırılır (Covid-19 virüsü özel teste tabi tutuluyor).

Sporisidal; B. Subtilis ATCC 6633 mikroorganizması üzerinde TS 6776 EN 13704 sayılı standarda göre testler yapılır. Bu testlerde 200 C ‘de 60 dakika içerisinde en az 3 logaritmalık bir azalma gösteren ürünler sporisidal olarak ruhsatlandırılır.

Dezenfektan ürünler ise yukarda analiz şart ve suşları belirtilenlerden aynı anda bakteri, fungus ve virüslere etkinlik gösteren ürünlere verilen addır.2 Yani bir ürünün dezenfektan olarak ruhsatlandırılabilmesi ve satılabilmesi için adı geçen test mikroorganizmalarından bakteri, fungus ve virüsleri istenilen şekilde yok etmesi gerekmektedir. (Ancak bu testlerden geçemeyen, örneğin; fungusit özelliği olmayan bir ürün, bakteri ve virüslere etkin olduğundan antibakteriyel – antiviral ürün olarak ruhsatlandırılabilmektedir. Bu konuda tüketicilerin hedef mikroorganizmalarını iyi saptamaları gerekmektedir.)

Antiseptik olarak ifade edilen temizleyiciler genel olarak insan hijyeni için doğrudan, hasara uğramış ya da sağlam dokular üzerinde kullanılan ürünleri ifade eder (el ve cilt). Hastanelerde ya da cerrahi işlemlerde kullanımı yaygındır. Sporlu şekiller hariç tüm patojenlerin yok edilmesini ifade eder. Genel olarak yanlış anlaşılan ya da sık sık yanlış anlamlarda kullanılan ifadelerin başında gelir. Daha fazla temizlik anlamı çağrıştırsa da, kullanım amacı canlılar üzerinde kullanılan biyositleri kapsar.

Avrupa’da karşılığı olmayan, bize özgü başka bir uygulama da, Dezenfektan/Biyosidal ürün yerine “HİJYENİK ÜRÜN TEMİZLEME MADDESİ” ve benzeri ürün adı altında satılan ürünlerdir. Bir ürün ya deterjandır (yani temizleme maddesi) ya da biyosidal üründür (mikroorganizmaları öldürür, dezenfekte eder). Hijyenik ürün hijyen sağlamaya yararlı olabilir ama bakanlığın sınıflandırmasında maalesef böyle bir kategori yok. Bu da yeni bir satış yöntemi olarak kullanılırken haksız kazanç sağlanıyor. Tüketiciler sanki Hijyenik ürünüde Dezenfektan/biyoisdal ürünmüş gibi algılıyor. Zira Biyosidal/Dezenfektan ürün

ruhsatı alan firmalar yüklü bir para ödemekle birlikte birçok akredite laboratuvar testlerinden de geçerek ruhsat alıyorlar. Hatta bazıları geçemeyebiliyor da ( bir çok ürünün ruhsatı iptal oldu). Sizlerin satın aldığı alkol bazlı el dezenfektanları, ruhsatlı ise, bakanlığın belirlemiş olduğu birçok testten geçmiş demektir ancak “Hijyenik El Temizleme Maddesi” veya benzer ifadeler bulunuyorsa, kendinizi göz göre göre riske atmayın derim. Çünkü, temizleme maddeleri üreticileri, hangi mikroorganizmaları öldürdüğü ile ilgili bir taahhüt veya sorumluluk almıyorlar. Aktif madde miktarının ne kadar olduğu bilinmiyor.

Burada iş, siz bilinçli tüketicilere kalıyor. Ürün etiketini iyi okumalı ve ruhsatlı ürünleri tercih etmelisiniz. Meselenin sadece el ve cilt ürünlerinde değil, bütün Biyosidal ürün kategorilerindeki ürünler için geçerli olduğunu unutmamalısınız.

Benzer olaylar gıda maddeleri içinde geçerli değil mi? Doğal veya doğala özdeş ne demek? Düşünün, marketten aldığınız bir tereyağı veya meyve suyu ya doğaldır ya da değildir. Ancak, siz ürün üzerindeki etiketi iyi okumazsanız, tereyağı yerine tereyağı aromalı margarin veya meyve suyu yerine meyve aromalı su almış olursunuz.

Artık her üründe ‘domuz içermez’ uyarısı “alkol ve türevi katkılar içermez” uyarısıyla birlikte bulunuyor. Tavuktan gazoza, bazı tatlılardan kolaya, meyve sularından enerji içeceklerine kadar pek çok ürüne alkol ekleniyor. Mevzuat hazretlerinin izin verdiği ürünlere alkol eklenmesi devam ettiği halde, bu klişe yalan da ambalajlara not edilmeye devam ediyor3.

Biz dezenfektan/biyosial ürünlere dönecek olursak ;

Hijyen Nedir? Sözcük anlamı sağlık bilimi demektir. Sağlıklı anlamına gelen Hygies, mitolojide tıbbın babası olarak bilinen Eskülap ’ın kızı Hygiea’dan gelmektedir. Günümüzde sağlığı koruma uygulamalarının tümüne hijyen denmektedir1. İşin içinde sağlığımız olunca ruhsata tabi olmayan ürünleri tüketmekten kaçınmamız gerekiyor.

Satın aldığınız ürünlerin üzerinde “Dezenfeksiyon, Bakteri öldürücü, Virüs öldürücü, Anti-Alg, Anti-fungal, İnsektisit, Sinek İlacı, Fare İlacı, Sinek Kovucu vb.” iddialar var ise mutlaka Sağlık Bakanlığı

ruhsat tarih ve numarası olmasına dikkat ediniz. Şüpheye düştüğünüz ürünlerin kontrol ve teyidini Çevre Sağlığı Daire Başkanlığının internet sitesinden İzinli Biyosidal Ürünler listesinden kontrol edebilirsiniz (http://cevresagligi.thsk.saglik.gov.tr/Dosya/Dokumanlar/biyosidal_izinli_urunler.pdf) .

Bu listede yer almayan ürünler ile ilgili her türlü cezai işlem yapma yetkisi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Piyasa Gözetim ve Denetim sorumluluğu kapsamındadır. Halk sağlığı müdürlükleri aracılığı ile ya da doğrudan Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’na yapılacak müracaatlar değerlendirilerek gerekli işlemler yapılacaktır.

İnsan ve çevre sağlığı açısından mutlaka ruhsatlandırılmış ürünlerin kullanılmasına ve kullanımının teşvikine özen gösterilmelidir. Aksi takdirde kullandığınız ürünler size, sevdiklerinize ve çevreye zarar verir.

(1)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/beslenme/besin-guvenligi-ve-hijyen.html
(2) 22.06.2015 Tarihli ve 5102 Sayılı Biyosidal Ürün Analiz Laboratuvarlarının Çalışma Usul ve Esasları, Standart Çalışması Ek 17 – 18
(3)http://www.gidahareketi.org/Gida-Yalanlari-401-yazisi.aspx
(4)HİJYENKOLİK OLMAYIN. Catering Guide M.B. Asutay
(5)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cevresagligi-biyosidal/dezenfektanlar-ve-genel-biyosidal-%C3%BCr%C3%BCnler-birimi/dezenfektanlar-ve-genel-biyosidal-urunler.html