Gıda sektöründe kullanılan eldivenlerin hijyenik durumu

Gıda ve sağlık sektörünün vazgeçilmez koruyucu malzemelerinden biri olan eldivenler kullanımlarına göre çeşitli sınıflara ayrılıyor (Lateks, Nitril, Vinil, Pvc. Steril, No steril, şeffaf, pamuk örme, polyester, Metal detektör algılayıcılı Vb.) . Kullananlardan gıdaya, gıdadan kullananlara herhangi bir mikrobiyolojik veya kimyasal bulaşımın engellenmesi için en kolay yol eldiven kullanmak. Daha çok “kullan /at tek kullanımlık” diye tabir edilen bu eldivenler yurtdışında yapılan çalışmalarda bazı

hijyen ve sağlık koşullarını olumsuz etkiledikleri için Amerika’da FDA tarafından yasaklandı. FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tıbbi, medikal, gıda ve muayene (ön inceleme dâhil) nedeniyle kullanılan tüm pudralı lâteks ve pudralı nitril muayene eldivenlerin kullanımına yasak getirmiştir. Yasağın başlatılması ile ilgili duyuru 21 Mart 2016 tarihi itibari ile FDA ‘in web sitesinde yayınlandı.

Bilindiği gibi tek kullanımlık eldivenlerin ellere kolayca kayarak giyilip çıkartılması için, bu eldivenlerin pudralı olarak tanımlananlarında değişik cinslerden pudralar kullanılmaktaydı.Ancak pudralı eldivenlerin kullanımı aşağıda sayacağımız nedenlerden dolayı riskli bulunduğundan ki bu riskler basit tahriş ve irritasyonlardan, daha ciddi ve ölümcül risklere kadar uzanan riskleri kapsadığından, Amerikan FDA tarafından kullanımı yasaklanmıştır.
Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu yetkilileri, Türkiye’de tıbbi cihaz kapsamında bulunan ürünlerde Avrupa Birliği mevzuatının geçerli olduğunu kaydetti. FDA ’nın görüşünün yayınlanmasından sonra konuyu yakından takibe aldıklarını belirten yetkililer, bu konuda Avrupa Birliği ülkelerin den görüş talep ettiklerini ifade etti. Sağlık Bakanlığı yetkilileri, “Yapılan incelemelerde, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankası (TİTUBB) sistemine 59 firma tarafından 118 adet farklı eldiven kaydı yapıldığı görülmüştür. Yaklaşık 20 ayrı ürün üretim standartlarına göre test edilmek üzere Analiz ve Kontrol Laboratuvarları Daire Başkanlığı’na gönderilmiştir. Eğer sağlığı tehdit eden bir durum varsa değişiklik yapılabilir” açıklamasını yaptı. Ancak gıda sektörümüzde pudralı eldiven kullanımı devam etmektedir. Sadece eldiven takarak Gıda hijyenini sağladığını düşünenler maalesef büyük hata işliyorlar. Kısaca eldivenler hakkında bilgi edinelim.

1- LATEKS ELDİVENLER (Pudralı-Pudrasız)Sektörde en fazla kullanılan ve tercih edilen ürün olup Krem,mavi, lila, turuncu, yeşil, siyah renkleri mevcuttur. Bu sayede gıdanın içerisine düşerse fark edilirler.

Pudra içermektedirler (Talk veya mısır nişastası) , kolay giyilip çıkarılır, elastiktir ve eli esnek kavradığı için hassasiyeti yüksektir. Cilt tahrişi olan kişilerin yanı sıra ciltte yaralar veya kesikler varsa önerilmez. Mukavemeti düşüktür, kolay yırtılır. Delinmelere ve agresif kimyasallara karşı güçlü eğildir. Ayrıca ısıya dayanıklı değildir. Steril ve steril olmayan çeşitleri mevcuttur. Uzun süreli kullanımlarda terleme yaparlar (Pudrasız olan çeşitleri mevcuttur) . Lateks eldivenler, birçok farklı bileşenin (hızlandırıcı, aktivatör, dolgu maddesi, sürfaktan, stabilizatör, vb.) Eklenmesiyle, kauçuk bitkilerinin sütlü bir suyu olan doğal lateksden yapılır. Lateks, Hevea brasiliensis isimli kauçuk ağacının sütlü özsuyudur. Bu özsuya, istenilen özelliklere sahip olması için kimyasal maddeler katılır. Lateks, bu bitkideki bir kesitten veya bitkinin yüzeyindeki bir yaradan akan sütlü özsuyudur. Bu duruma benzer olan karahindiba, kırlangıç otu ve Atatürk çiçeğinden akan sütlü özsuyunu örnek verebiliriz. Lateks terimi doğal lastik ile eşanlamlıdır. Lateks alerjisi olanlar kullanmamalıdır.

Lateks alerjisinin belirtileri:

Belirtiler, IgE antikoruna ani pozitif tepkiler şeklinde veya temas egzamasıyla görülen, gecikmiş alerjik tepkilere benzer tepkiler şeklinde olabilir.
Şişkin, kızarık, çok hassas ve kaşıntılı deri halindeki egzama değişiklikleri lateks alerjisinde yaygındır. Sıvı dolu kabarcıklar ve deride çatlamalar görülebilir. Göz ve burunda rahatsızlıklar ve astım gibi solunum yolu sorunları da diğerlerine göre oldukça yaygındır. Lateks, egzotik meyvelerde bulunan proteinlere çapraz tepki gösterir ve bu nedenle oral alerji sendromuna sebep olabilir. (Ağızda, burunda, dudaklarda ve boğazda şişkinlik ve kaşıntı). Muz, avokado, kivi en çok görülen sebeplerdendir, ancak kavun ağacı meyvesi (papaya), incir, patates ve kestane de çapraz tepkilere sebep olabilir. Lateks alerjililerin % 30-80’i bu gıda maddelerinin bir veya birkaçını yedikleri zaman belirtiler göstermektedir.
Lateks aynı zamanda incir ağacının tozuna ve özsuyuna çapraz tepki gösterebilir. Besin ürünlerine çapraz tepki gösteren, lateksdeki bitki proteinleridir. Lateks, hassas kişilerde hayati tehlike arz edecek tepkileri tetikleyebilir (alerjik şok). Lateks eldivenli bazı paketlerde “hipoalerjenik” işaretini görebilirsiniz. Bu, eldivenlerin iyi temizlenmiş, yüksek kaliteli lateksten yapılmış olduğu, ancak maalesef lateksin alerjiye neden olduğu anlamına gelir. Yani bu etiket bir tanıtım dublöründen başka bir şey değildir.

Gıda sektöründe kullanılan eldivenlerin hijyenik durumu

Eylül – Ekim 2019 33 Mısır nişastasında kullanılan mısırın, sizin ve çalışanlarınızın kullandığı gıda türlerine bağlı olarak ortaya çıkabilecek bir GDO olması muhtemeldir. Örneğin, eğer organik ürün satıyorsanız,müşterileriniz büyük olasılıkla yiyeceklerine düşen GDO mısır nişastasından haberdar olmazlar. Ayrıca mısır nişastası tozu, glütensiz ürünler tüketmesi gereken insanlar için gerçekten sağlık açısından bir risk içerir..

2- NİTRİL ELDİVENLER: (Pudrasız)

Sentetik olarak üretilen Nitril eldivenler pudrasız, alerji yapmaması ve latekse göre daha dayanıklı olması sebebiyle lateksin önüne geçmektedir. Genelde mavi, siyah, yeşil, Turuncu ve lila renkleri mevcuttur. Sadece lateks gibi elastik olmadığından ele tam oturmayabilir. Daha kalın olması sebebiyle hassasiyeti azdır. Daha uzun süreli kullanıldığından ekonomi sağlar. Bir çeşit suni latekstir. Nitril Eldivenlerin hammaddesi sentetik bir kopolimer olan akrilonitril-butadiendir ve bileşiminde lateks (dolayısı ile alerjen madde) bulunmamaktadır. Bu yüzden lateks alerjisi olan kullanıcılar için Nitril Eldivenler ideal bir alternatiftir. Ayrıca pudrasız olması, hem muhtemel pudra alerjisinin engellenmesini hem de kullanım alanında pudranın olmaması tercih edilen yerlerde güvenli bir biçimde kullanılmasını sağlar. Parmak uçlarının tekstürize (hafif pütürlü) olması ise çalışırken dokunma hissini veya hassasiyeti güçlendirir. Nitril Muayene Eldivenlerinin bunlardan başka 2 tane daha çok önemli özelliği mevcuttur. Birincisi, yırtılma ve delinmelere karşı aynı kalınlıktaki hem lateks (doğal kauçuk) hem de vinil (vinyl) eldivenlere göre 2-3 kat daha dayanıklı olmalarıdır. İkincisi ve daha önemlisi ise geniş bir spektrumdaki kimyasallara karşı dirençli olmalarıdır. Çalışma ortamında değişik kimyasallarla temas etme durumunda olup da lateks veya vinil (vinyl) eldivenlerden yeterince memnun kalmayan kullanıcılara önemli bir alternatif sunarlar. Nitril eldiven giymek, cilt yüzeyinin tahriş olmasına neden olmaz ve malzemenin kendisi statik elektrik birikmesine katkıda bulunmaz. Çalışma sürecinin değişen yoğunluk derecelerinde, eldivenler bütünlüklerini korur, kesilmelere karşı dayanıklıdır. Lateks aksine, nitril alerjik reaksiyonlara neden olmaz.Bununla birlikte, burada da üretici tarafından önerilen çeşitli kurallara uyulması gerekmektedir. İlk önce: iki saatten fazla bir süre için nitril eldivenleri giymeyiniz ve ikinci olarak: nitril eldivenleri kullanmadan önce ve sonra gerekli cilt bakımını yapınız. 3- VİNİL ELDİVENLER: (Pudralı ve Pudrasız çeşitleri mevcuttur) İlk önceleri ekonomik olması sebebiyle tercih edilen bir ürün olmakla birlikte yerini Nitril eldivene bırakmıştır. Kimyasal geçirgenliği fazladır. Elastik değildir. Takmak ve çıkarmak zordur. Daha çok şeffaf renkte piyasada satılmaktadır.

Bir çeşit suni latekstir. Vinil (Vinyl) Eldivenlerin hammaddesi PVC (Poli Vinyl Klorür)’dir ve bileşiminde lateks (dolayısı ile alerjen madde) bulunmamaktadır. Bu yüzden lateks alerjisi olan kullanıcılar için Vinil Muayene Eldivenleri ideal bir alternatiftir. (Pudra alerjisi olanlar içinde pudrasız çeşitleri mevcuttur.) Esnekliği lateks eldivenler kadar olmasa da dayanıklılığı lateks eldivenlerden çok daha fazladır. Ayrıca maliyetleri de lateks eldivenlere kıyasla daha düşüktür. Lateks eldivenler gibi tek kullanımlık oldukları için hastane ve diğer sağlık kuruluşlarında hastadan personele, personelden de hastaya elle bulaşması muhtemel mikrop, virüs vb. engellemek için, gıda üretim yerlerinde gıdaya temas eden elemanların ellerinden geçebilecek hastalık,mikrop, kir vb. her türlü zararlı maddenin önlenmesinde ve diğer hijyen ve hassaslık gerektiren aktivitelerde çok pratik ve ucuz bir alternatif sunarlar.

Vinil eldivenlerin% 50’sine kadar olanı PVC’yi aşınacak kadar esnek ve yumuşak kılan plastikleştiriciden yapılmıştır. Çoğu zaman, plastikleştiriciler ucuz oldukları için ftalatlar ve BPA içerirler. Bu nedenle maliyeti azaltmak için birçok vinil eldiven, ftalat plastikleştiricileri DiNP (Diisononil ftalat) ve DEHP di (2-etilheksil) ftalat içerir. Hem DiNP’nin hem de DEHP’nin insan sağlığını olumsuz yönde etkilediği ve ABD-Kaliforniya eyaletinde kansere neden olduğu iletilmiştir. Sayısız araştırma, vinil eldivenlerin geçirgenliğini göstermektedir. Mikroskobik seviyede vinil, virüslerin ve bakterilerin moleküller arasında nüfuz etmesine izin verir. Dünyanın en büyük eldiven satıcılarından biri olan Ansell ‘e göre, vinil eldivenler zamanın % 85’ine kadar sızdırıyor ve bu sızıntılar çok hızlı bir şekilde gerçekleşebiliyor. Vinil eldiven kullananlar için bunun anlamı nedir? Temel olarak, vinil tek kullanımlık eldivenler giydiğinizde, işinizi, çalışanlarınızı ve müşterilerinizi bakteri tehlikelerine karşı açarsınız.

4- Polietilen (Pet) Şeffaf Eldiven : (Pastane eldiveni ) Naylon eldiven olarak da bilinen şeffaf pet eldivenler yüksek yoğunluklu polietilenden (HDPE) üretilmektedir. Her iki ele de uyumludurlar. Lateks eldivenler gibi eli kavramasalar da çok 34 Eylül – Ekim 2019 ince oldukları için fazla his kaybına yol açmazlar. Bu yüzden yüksek hassasiyet ve dayanıklılık gerektirmeyen işlerde, muayene eldiven çeşitlerine (lateks, vinil, nitril vb.) göre düşük birim fiyatları nedeniyle oldukça ekonomik bir alternatif oluştururlar.
Bu yüzden kullanım alanları (hastaneler, gıda üretim yerleri, güzellik salonları, temizlik işleri vs.) çok geniştir.

5- Lastik Bulaşık Eldiveni : (Gıdaya uygun olmalı)Lastik bulaşık eldivenlerinin de hammaddesi latekstir (doğal kauçuk). Lateks muayene eldivenlerine göre çok daha kalındırlar. Diğer yandan esneklikleri, kullanıcının elini kavrama rahatlığı, çalışırken ki dokunma hissi lateks muayene eldivenlerine göre daha düşüktür. Özellikle fazla hassasiyet gerektirmeyen buna karşın dayanıklılık gerektiren işlerde (bulaşık, temizlik, badana gibi ev işleri, bahçe, sera işleri vs) kullanılmak için idealdirler. Sağ ve sol el için olmak üzere çift olarak paketlenmiştir. Kırmızı, sarı, turuncu, mavi gibi renkleri de mevcuttur. Kullanım sonrası ters çevrilerek içlerinin de yıkanıp kurutulması ellerde oluşacak mantar vb. hastalıklara karşı önemlidir. Şayet gıdaya temas edecek bir imalatta kullanılacaksa eldivenlerin gıdaya uygun olduğuna dair belgesi istenmelidir. 6- Veteriner Eldiveni (Omuza Kadar) Suni tohumlama eldiveni olarak da bilinen veteriner eldivenleri özellikle omuza kadar uzanan eldiven talep edenler için ideal bir alternatiftir. 100 % polietilenden (PE)’den imal edilmiştir. Gıda ile temasa uygunluk belgesi mevcut olması sebebiyle gıdayla temas eden personelin omuza kadar ıslak alanlarda çalışmasına kolaylık sağlar. Piyasada lastikli ve lastiksiz çeşitleri mevcut olup omuzdan kaymaması için lastikli olanlar tercih edilmelidir.

7- Koruma Eldivenleri:

Bu tür eldivenler gıdaya temas etmediği için işin cinsine göre elleri korumak maksadıyla çok çeşitli eldivenler mevcuttur.Gıdaya temasları uygun değildir. Ne yazık ki bir televizyon programında çiğ köfte yoğururken bu eldivenleri giyerek iş yapanları görmek beni çok üzmüştür. Kesinlikle gıdaya temas eden işlerde kullanılmamalıdır.

8- Çelik Örgü Kesilmez Koruyucu Eldivenler:

Çalışanların iş güvenliğini sağlamak için beş veya üç parmaklı çelik örgü eldivenler kesik ve yaralanmalara karşı kullanılmaktadır.Kasap eldiveni olarak ta bilinir. Paslanmaz çelik kaliteli olmalı ve kullanım sonrası muhakkak yıkanarak, kurutulmalı ve dezenfekte edilmelidir.

9- YANMAZ, SICAK FIRIN ELDİVENLERİ:

Yüksek sıcaklıklara dayanan bu tür eldivenler kanserojen maddeler içermemelidir. Zaman zaman gıdaya temas ettirilmekte olup Bez, silikon vb. çeşitleri mevcuttur (Asbest-Amyant içeren ürünler gıda sektöründe kullanılmamalıdır).

Kullanılan eldivenlerin muhakkak gıdaya uygun olduğuna dair sertifika istenmelidir. Artık müşteriler tarafından eldivenlerin mantar ilacı, böcek ilacı ve toksin içermediğine dair Organik Sertifika ile kanıt almaları giderek daha fazla isteniyor. Tedarikçilerden sağlanan orijinal dokümantasyonlara dayanarak mevcut olmaması gerektiğini belirten ve hem Gaz kromatografisi – kütle spektrometresi (GC-MS) hem de sitotoksisite testleri, fungisit veya pestisit veya toksinlerin varlığına dair bir gösterge olmadığını doğrulamalıdır.

Eldiven takmadan önce ve kullandıktan sonra eller mutlaka yıkanıp dezenfekte edilmeli, kurulanmalı ve cildinizin durumuna göre besleyici bir kremle desteklenmelidir. Unutulmamalıdır ki eldivenli ellerin, en az eldivensiz eller kadar mikroorganizmaları çapraz bulaşmaya neden olacağı ve gerek duydukça değiştirilmesi gerekmektedir. Tek kullanımlık ürünler tekrar kullanılmamalıdır. Kopma, yırtılma, ürün içerisine düşme durumunda görülebilmesi için renk olarak yapılan işe göre zıt (kontrast) renkteki eldivenler seçilmelidir. Ülkemizde çok kullanılmamasına rağmen metal gibi algılanabilen plastik ürün ve eldivenlerde gıdaya karıştığında metal detektörlerinde algılanıp buluna bilinmektedir( Endüstriyel mıknatıslarda da tutulabilmektedir). Ekonomik olarak pahalı olmalarından dolayı şimdilik çok hassasiyet gereken hijyen ve sanitasyon uygulamalarında kullanılmaktadır.