Çöp ve Atık Savaşları

Yazıyı aşağıdaki video dan dinleyebilirsiniz.

Bu yüzyılda da enteresan savaşlarla karşı karşıya kalacağız gibi gözüküyor. Siber savaşlar, uzay savaşları, su savaşları, çöp ve atık savaşları.

Şimdi çöp savaşı da olur muymuş, nereden çıktı, bir de bu eksikti demeyin, maalesef bize hissettirmeden, kitabına uydurup ekonomisi zengin, güçlü olan devletler kendi ülkelerinin doğasını kirletmemek için başka ülkelere çöp ve atıklarını yolluyorlar. Ticari bir işlemmiş gibi para ödeyip adeta sus payı da veriyorlar. İnsanların çoğunun bundan haberi olmuyor. Çevreciler her ne kadar karşı çıksa da seslerini duyuramıyorlar.

Dünyamız, dini savaşlar, dünya savaşları, nükleer savaşlar, soğuk savaşlar, biyolojik savaşlar, iç savaşlar, siber savaşlar vb. birçok savaşla karşı karşıya kaldı.

Okyanusları hatta uzayı bile çöplerimizle doldurduk. Gökyüzünden üzerimize düşen uydu parçaları haberlerini duymuşsunuzdur.

Çöp, işlevini yitirmiş ve kullanılamaz her türlü materyale verilen genel addır.

Yenilebilen ve kendilerinden yiyecek ve içecek maddeleri üretilen meyve, sebze ve diğer gıda maddeleri ile üretimde veya tüketimde kullanılan maddelerin işe yaramayan kısımları, kullanılmaz hale gelen eşya ve değerini yitiren maddeler olarak da tanımlanmaktadır. Çöpü toplayıp bertaraf etmekle görevli kişi, kurum ve kuruluşların gözünde; cinsi, niteliği ve niceliği ne olursa olsun, “çöplük” olarak belirlenen yerlere bırakılan, insan ve çevre sağlığına zarar vermeden bertaraf edilmesi gereken katı atıkların hepsi çöptür.

Atık ise ; kullanılmış, artık istenmeyen ve çevre için zarar oluşturan her türlü maddedir. Biyolojide ter, üre, dışkı gibi canlı artıkları da atık olarak kabul edilir.

Atıklar teknolojik ve sosyal gelişmelere bağlı olarak insani gelişme ile ilişkilidir. Endüstriyel gelişme ve kullanılan malzemelerde meydana gelen değişmelere bağlı olarak zaman içinde atıkların ortaya çıkışı değişkenlik göstermiştir. Örneğin; plastik ve nükleer teknolojinin doğuşuyla yeni atık türleri ortaya çıkmıştır. Bazı atık türleri ise ekonomik değerine bağlı olarak geri dönüşüm sürecine tabii tutulur.

Peki çöp ve atık farkı nedir?

Çöp düzenli depolanması veya bertaraf edilmesi gereken bir kısım iken, atık ihtiva ettiği maddelerin ayrıştırılması ve özelliklerine göre geri dönüşüm veya geri kazanım işlemlerine tabi tutulması gereken, ülke ekonomisine katma değer sağlayabilecek kısımdır.

İnsanoğlu, doyumsuz üretimi ve tüketimi sonucunda her geçen gün daha fazla çöp ve atık oluşturmuş, bu da havanın, toprağın ve suyun dolayısıyla da tüm canlı yaşamın daha çok zarar görmesine neden olmaktadır. Evsel ve endüstriyel atıklar kontrol edilebilirken kimyasal atıklar dünyanın başına bela olmaya devam edecek gibi gözüküyor. Şimdilik sessiz ve derinden giden bu savaş umarım alevlenmez.

Nükleer Radyoaktif Atıklar İzmir Gaziemir Emrez’de, havaalanını şehre bağlayan yolun tam yanında, bir petrol istasyonunun arkasında, eski nükleer atıklar gömülü. Gaziemir Belediyesi’nin sitesine göre atıklar 500 bin tondan fazla ve yaydıkları radyasyon da yasal sınırın 7 bin 291 kat üzerinde. Atıkların varlığı ilk defa 2007 yılında keşfedilmiş olmasına rağmen halen bir kısmı duruyor. İzmir’in Çernobil’i Gaziemir’de radyoaktif problem halen devam ediyor.

Kendi kirlettiğimiz yetmiyormuş gibi Avrupa’nın neden olduğu kirliliğin üçte biri Karadeniz’e ulaşıyor. Burada en tehlikeli olanı ise Tuna Nehri olarak biliniyor. Doğduğu Almanya’dan dökülmek için Karadeniz’e doğru 120’den fazla koldan gelen suyu da alan Tuna Nehri, sanayileşmiş ülkelerden, tarımsal alanlardan ve yoğun yerleşim yerlerinden geçiyor. Tuna Nehri, yaklaşık 81 milyon nüfus barındıran söz konusu yerlerden her yıl 900 ton bakır kirliliği alarak Karadeniz’e getirirken, bu da Karadeniz’in ağır metal kirliliğinden etkilenmesine neden oluyor (nedense seçim vaatlerinde arıtma ve çevre kirliğiyle ilgili pek fazla bir şey duymuyoruz).

Japonya, Fukuşima Nükleer Santrali’nde biriktirilen ve radyoaktif maddeler içeren bir milyon tondan fazla atık suyu Pasifik Okyanusu’na boşaltmaya başladı. 12 yıl önce yaşanan depremde, tsunami dalgaları santrali de vurmuş, reaktörleri su basmış ve büyük bir felakete yol açmıştı (22 Ağu 2023). Zararlarını hep beraber göreceğiz.

İşin komik tarafıda var, son günlerde Kuzey Kore, Güney Kore’ye içerisinde plastik şişeler, ayakkabı parçaları ve gübre gibi atıkların olduğu 250’den fazla çöp balonu gönderdi. Güney Kore Birleşme Bakanlığı balonlarla gönderilen atıklar arasından alınan toprak örneklerinde kırbaç kurdu, kıl kurdu ve yuvarlak kurt gibi bulaşıcı parazitlere rastlandığını açıklamıştı.

Bir başka olayda; Kanada, 2013-2014 yılları arasında Filipinler’e yasadışı olarak çöp yığınları göndermiş, çöp dolu konteynerler gören Filipinler halkı şoka uğramıştı. Yıllardır Kanada’nın çöplerini geri almaması üzerine Filipinler Devlet Başkanı RodrigoDuterte, Kanada’yı tehdit etti. Duterte, çöp yığınlarının geri gönderileceğini aksi takdirde savaş ilan edileceğini duyurmuştu. Evsel atık, plastik şişe ve çantalar, gazeteler ve kullanılmış yetişkin bezlerinden oluşan toplam 103 konteyner dolusu Kanada atığı, 2013-2014 yılları arasında Manila’ya toplu halde getirilmişti. Filipinler, Kanada’yı, 1995 yılında imzalanan Tehlikeli Atıkların Bertaraf Edilmesi ve Sınır Aşınmasına İlişkin Basel Sözleşmesi’ni ihlal etmekle suçluyordu.

Bir vatandaş olarak çok üzülerek biz de Avrupa’nın Çöplüğü olduk: Türkiye, Avrupa’dan en çok atık alan ülke konumunda.

Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) 2021 atık ihracatı verilerine göre Türkiye, 14,7 milyon tonla AB’den en fazla atık ithal eden ülke oldu. AB’den tüm atık ithalatının yaklaşık yarısı Türkiye’ye yapıldı. Avrupa çöplerinin ikinci en büyük varış noktası 2021’de AB’den yaklaşık 2,4 milyon ton atık alan Hindistan olurken, onu 1,9 Milyon tonla Mısır izledi. Pakistan ise son 10 yılda atık alımını 13 kat artırdı.

Türkiye, 2020’de İngiltere’nin en çok plastik atık gönderdiği ülke olmuştu. Ses getiren BBC ve Greenpeace araştırmaları bu atık ticaretinin korkunç boyutlarını ortaya koymuştu. Bloomberg ise, İngiltere’deki bir süpermarket zincirine ait plastik poşetlerin iki ay içinde Türkiye’ye varışını GPS’le izleyerek ortaya koymuştu.

Verilere göre Türkiye Avrupa’dan en fazla hurda metal ithal ediyor. Avrupa’dan Türkiye’ye yapılan atık ihracatı ise son 20 yılda yaklaşık üç kat arttı. Türkiye, 2021’de yaklaşık 14,7 milyon tonluk çöp ithal ederek 2004’teki ithalatını üçe katladı.

Atıklarımız ne kadar yaşam alanlarından uzaklaştırılmaya çalışılsa da her defasında gömüldüğü topraktan ve döküldüğü nehir veya denizden bir yolunu bulup bu durumun kaçınılmaz olduğunu göstermiştir. Sanayileşme ile birlikte teknolojinin ilerlemesi atıkların niteliklerini de yarattıkları tehditleri de günümüzde çok farklılaştırmıştır. Artık çöp yüzünden kolera, tifo, veba olunacağı korkuları Sanayi Devrimi öncesinde kalmış, ancak günümüzde kurşun, kadmium, cıva, gibi maddeler içeren tükenmiş pil, eskimiş ya da demode olmuş elektronik araç-gereç ve oyuncaklardan kaynaklı toksik maddeler çok daha büyük çevresel/ekolojik hasarlara neden olmaktadır.

Evsel atık ve geri dönüşüm nedir?

Kâğıt, metal, motor yağları, cam, karton, alüminyum, strafor, yeşil atık, ahşap, plastik pil, tüm bunlar bilinen ve en çok geri dönüştürülebilen maddelerdir. Ancak yeniden kullanım için tüm malzemeleri çıkarılabilen elektronik cihazlar da geri dönüşümün bir parçasıdır.

Büyük şehirlerdeki atıklar fazla olunca belediyeler Çöp Ayıklama ve Geri Dönüşüm Tesisleri kurarak, genel olarak farklı çöpleri belirli yönetmeliklere veya standartlara göre ayırmaya çalışırlar. Sınıflandırmanın amacı, çöpün kaynak değerini ve ekonomik değerini artırmak ve malzemelerden en iyi şekilde yararlanmaya çalışmaktır. Bunun için farklı renklerde dönüşüm kutuları yaptılar hatta para kazandıran otomat ürünler koydular.

Evsel atıklar hangi renk geri dönüşüm kutusuna atılır?

MAVİ: Kâğıt / Karton atıkları için, SARI: Plastik atıklar için, YEŞİL: Cam atıklar için, GRİ: Metal atıklar için, KAHVERENGİ: Organik atıklar için,

SİYAH: Geri dönüşemeyen atıklar için, TURUNCU: Tıbbi atıklar için poşetlerde kırmızı, kova konteynerlerde turuncu, ŞEFFAF: Tehlikeli atıklar ve elektronik atıklar için.

Ancak daha bu kültürü pek fazla hayata geçiremedik. Ne var ne yok hepsini bir poşete koyup çöp konteynırlarına atıyor(uz)musunuz?

Zengin ülkeler faydalı olanları kendi ülkelerinde işlerlerken zararlı olabilecek her türlü çöp ve atığı başka ülkelere yolluyorlar. Ülkesini seven insanlarda buna karşı çıkıyor. Umarım ciddi savaşlarla karşı karşıya kalmayız. Son günlerde yaşadığımız Rusya-Ukrayna, İsrail- Filistin savaşlarında bırakın çevreyi, doğayı insanın bile değeri olmadığına şahit oluyoruz. Kendi çıkarları için sudan haneler üreten devletler yakında çöp ve atığı da bahane ederek umarım savaşları çoğaltmazlar. Ben bu satırları yazarken 17 Temmuz’da Kayseri’de Çöp kavgası yüzünden bir baba oğulun vurulduğu haberi düştü. Yazın bu sıcağında kötü kokan çöpler yüzünden bizde kendi içimizde kavga etmeye başlamışız zaten.

Ne diyelim Allah akıl, fikir ihsan eylesin.

KAYNAKLAR

https://tr.wikipedia.org/wiki/At%C4%B1k https://www.artuklu.edu.tr/sifir-atik-cevre-yonetimi/hangi-atik-hangi-kutu https://www.ekoltv.com.tr/cop-savaslari-k-kore-g-kore-ye-150-den-fazla-cop-dolu-balon-gonderdi/ https://www.denizhaber.com/filipinlerden-kanadaya-cop-yuzunden-savas-tehdidi#google_vignette https://www.wwf.org.tr/?7800/wwf-akdeniz-plastik-raporunu-yayimladi-akdenize-en-cok-plastik-turkiyeden

http://www.cevreciyiz.com/makale-detay/1679/etrafimiz-neden-copluge-donusuyor

https://www.iklimhaber.org/avrupanin-coplugu-olduk-turkiye-avrupadan-en-cok-atik-alan-ulke-konumunda/ https://www.hurriyet.com.tr/gundem/avrupadaki-kirliligin-ucte-biri-karadenize-5347927

Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi 6(1), 46-49 (2018) Sanayi Devrimi Öncesi Çöp ve Atık Yönetimi*Waste and Waste Management Before Industrial Revolution Gülbana ÇEKEN1**, Hakan YİĞİTBAŞIOĞLU1

https://www.sozcu.com.tr/cop-kavgasi-baba-ve-oglu-vuruldu-p66980