Kuş gribi değil ihracat gribi

2005 yılında tanıştığımız Kuş Gribi salgın hastalığı o zamandan beri birkaç yıl arayla ülkemizi yoklamaya devam eder. Kanatlı eti ve yumurta sektörüne hem üretimde hem de ihracatta bazı az bazı çok zarar verir. Üretimden çok ihracatta zararının hissedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.Zira tavuk eti üretim miktarı her zaman iç pazar talebini rahatlıkla karşılayacak kabiliyette olmuştur. 2023 yılında görülen Kuş Gribi salgını nedeniyle ithalatçı ülkelerin ülkemizden kanatlı ürünü ithalatına bir süre içingetirdikleri yasaklar sebebiyle kanatlı eti ihracatı bir önceki yıla kıyasla %27,5 düşmüştür.

Bu sene kanatlı eti ihracatı normal seviyede devam ederken Ticaret Bakanlığının Nisan ayı sonundaki bir açıklaması kanatlı eti sektörüne Kuş Gribinin bilinmeyen yeni bir versiyonuile karşılaşmış gibi duş etkisi yaratmıştır. Şöyle ki; “Son yıllarda yaşanan bölgesel ve küresel gıda fiyat endeksi üzerinde yukarı yönlü bir eğilim oluşturmuş ve özellikle temel tarım ürünlerinde ülkelerin iç piyasa arzını koruma faaliyetlerini ortaya çıkartmıştır. . . . . Yapılan analizler sonucupiyasada tüketici refahının korunabilmesi için arz yönlü sıkıntılara mahal verilmemesini teminen söz konusu ürün ihracatına yönelik bir takım düzenlemeler yapılması gerekliliğini ispat etmiştir.” gibi afaki gerekçe ve ifadeler sonrasında “01 Mayıs 2024 tarihinden itibaren 31 Aralık 2024’e kadar, aylık bazda azami 10 bin ton, toplamda yılsonuna kadar 80 bin ton olacak şekilde tavuk eti ihracatına kısıtlama” getirilmiştir.

Mevcut durum:Bu kısıtlamanın ne ölçüde etkili olacağını anlayabilmek için mevcut durumu belirleyelim.

Geçtiğimiz 5 yılda (2019-2023) toplam olarak 2 milyon 289 bin ton ihracat gerçekleşmiştir. Yılda ortalama 458 bin ton, ayda ise ortalama 38 bin ton ihracat yapıldığı anlaşılmaktadır.

Kanatlı eti ve sakatatı İhracatı (Ton)

	TAVUK	HİNDİ	TOPLAM
2019	387.246	13.373	400.619
2020	421.916	8.696	430.612
2021	497.000	7.709	504.709
2022	545.686	7.397	553.083
2023	395.065	5.368	400.433
5 Yıl Toplam	2.246.913	42.543	2.289.456

Kaynak: Ege İhracatçı Bilikleri

Beş yıllık kanatlı eti toplam üretim miktarı 11 milyon 537 bin ton dur. Beş yıllık üretim ve ihracat rakamlarına göre üretilen kanatlı etinin her yıl ortalama %20’si ihraç edilmektedir.

TÜİK verilerine göre, 2023 yılının Ocak-Nisan döneminde toplam 747 bin 260 ton tavuk eti üretilmişken, 2024 yılının aynı döneminde %7,3 artışla 802 bin 042 ton üretim gerçekleşmiştir. Bu durum, üretimin artmakta olduğunu, üretimin düştüğü veya düşürüldüğüsöylentilerinin asılsızlığını açıklıkla ortaya koymaktadır.

*Kanatlı Eti Üretimi (Ton)*
	*Piliç Eti*	*Hindi Eti*	*Toplam*
2019	2.138.451	59.640	2.198.090
2020	2.136.263	58.212	2.194.475
2021	2.245.770	51.301	2.297.071
2022	2.417.995	53.646	2.471.641
2023	2.328.791	47.575	2.376.366
5 yıl Toplam	11.267.270	270.374	11.537.643
*Kaynak: TÜİK*

Kısıtlama uygulanan Mayıs ayı 15 bin 172 ton tavuk ve hindi eti ihracatı yapılmıştır. Bu rakam 2023 yılı Mayıs ayında yapılan 33 bin 748 ton ihracattan %56 daha düşük ama izin verilen azami 10 bin ton sınırından yaklaşık 5bin ton yüksek gerçekleşmiştir.Bu fazlalığın tavukayağından kaynaklanmadığını söyleyebilirim. Ülkemizde tüketilmeyen birçok ürünün 10 bin ton sınırının dışında tutulmuş olacağını ümit ediyorum.

Yıllardır ihracat yapan üretici firmaların önceden yapılmış ihracat bağlantılarını aylık azami 10 bin ton sınırına göre kendi aralarında nasıl paylaşacaklarını bilemiyorum. Bildiğim bir şey var, o da büyük çabalar ve külfetler sonucu elde edilmiş ihracat pazarında Türkiye güvenilir ihracatçı imajından çok şey kayıp edecektir. Tavuk eti pazarında Türkiye’den boşalan yerlerin Brezilya ve ABD’li firmalar tarafından kısa sürede doldurulması kuvvetle muhtemeldir. Kaybedilecek pazarın sınırlamanın kalkması halinde tekrar kazanılması hiç de kolay olmayacaktır.

Ticaret Bakanlığı tavuk eti ihracatını kısıtlama kararına, tavuk eti satış fiyatlarına son zamanlarda yüksek oranda yapılan artışlarıgerekçe olarak göstermiştir. Medyanın da bu konuda çok yanlış yönlendirmelere sebep olduğunu düşünüyorum. Muhtemelen İstanbul’daki en yüksek fiyatlar baz alınarak TV ekranlarındayaptıkları değerlendirmelerde tavuk eti fiyatının 155 TL/kg’a yükseldiği, enflasyonun çok üzerinde zam yapıldığı iddialarının Ticaret Bakanlığını harekete geçirdiği kanaatindeyim. Ben bu iddianın doğruluğunu o tarihte Ankara’daki belli başlı süpermarketlerde araştırdığımda değişik firmalara ait poşetli bütün tavuğun 85-110 TL/kg arasında satılmakta olduğunu belirledim. İstanbul pazarlarında gıda maddeleri fiyatlarının diğer il pazarlarına kıyasla her zaman yüksek olduğunun farkındayım. Ama bu defa Ankara fiyatının %55 üzerinde bir fiyatın İstanbul pazarı için telaffuz edilmesi bana mantıklı ve inandırıcı gelmedi. Bence ihracatı kısıtlama yönünde bir değerlendirme yapılacak ise, İstanbul pazar fiyatlarının değil Türkiye genelindegeçerli olacak‘poşetli bütün tavuk’fiyatlarıortalamasının esas alınması gerekir.

Üzerinde önemle durulması gereken bir husus da fiyatın yükselmesinde hangi kuruluşun ne kadar payının olduğunun belirlenmesidir. Kanatlı eti üreten firmaların tüm alım ve satımları belgelidir. Bu gün veya geçmişteki herhangi bir gün, kime, ne kadar ve hangi fiyattan mal sattığı mevcut kayıt ve belgelerden kolayca belirlenebilir. Bu malı tüketiciye 155 TL/kg fiyatla satan firmaları daincelediğinizde üretenin mi, pazarlayanın mı yoksa ihracatın mı kısıtlanması gerektiğikendiliğinden ortaya çıkacaktır. Ama, amaç suçluyu bulmak değil, tüketicinin daha düşük fiyatlarla hayvansal proteine ulaşabilmesini sağlamaktır diye düşünüyorsanız,o zaman ihracatı kısıtlamakla sorun çözülmeyecektir. Üreticiden tüketiciye ulaşıncaya kadar malın fiyatının artmasına sebep olan etkenleri birer birer ortadan kaldıracak tedbirleri uygulamak tercih edilmelidir. Kalıcı ve adil olan çözüm bence budur.

Ticaret Bakanlığı açıklamasında tavukçuluk sektöründen bahis ederken; “Kümes hayvancılığı ve beyaz et sektörlerinde dünyanın en önemli üretici ve ihracatçı ülkeleri arasında yer alan Ülkemiz, uzun yıllardır iç talep ile yurt dışı talebi karşılayabilecek kabiliyeti muhafaza etmiştir.” İfadesine yer vermiştir. Tarım ve Orman Bakanlığı Hayvancılık Genel Müdürü Durali Koçak da Uluslararası Beyaz Et Kongresi 2023 açılış konuşmasında sektörü “Tavukçuluk sektörü bizim gözbebeğimiz, kıymetlimizdir” şeklinde değerlendirmiştir. Devletimizin de hayvansal protein kaynağı olarak önem ve değerini çeşitli vesilelerle belirttiği Tavukçuluk Sektörüne uygulanmaya başlanan ihracat kısıtlanmasının ifade etmeye çalıştığım nedenlerle, en kısa zamanda son bulmasını temenni ediyorum.