31Aralık 2019 tarihinde, Çin’in Hubei eyaletinin Vuhan şehrinde, sebebi bilinmeyen zatürre vakaları bildirmiş, 5 Ocak 2020 tarihinde, daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir korona virüs tanımlanmıştır. Covid-19 hastalığını oluşturan SARS-CoV-19 olarak adlandırılan bu yeni virüs türü Çin’de ortaya çıktıktan üç ay gibi kısa bir süre içerisinde tüm dünyayı etkisi altına almış ve 12 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından dünya genelinde salgın(salgın) olarak ilan edilmiştir. Bu hastalığın yeni adı, COVID-19 olarak kısaltılmış 2019 korona virüs hastalığıdır. COVID-19’da “CO”, “korona”, “virüs” için “VI” ve hastalık için “D” anlamına gelir. Türkiye’de 11 Mart 2020 tarihinde ilk defa görülen Covid-19 vakasından günümüze kadar; günlük test sayısı 100 binin üzerinde, günlük vaka sayısı 1500 civarındadır. Ülkemizde yapılan toplam test sayısı 10 milyonu geçmiştir. Covid-19 kaynaklı toplam ölüm sayısı ise 8 binin üzerindedir. Salgını önlemek ve etkilerini azaltabilmek amacıyla Sağlık ve İçişleri bakanlıklarının koordineli çalışmalarıyla, maske, sosyal mesafe, temizlik, kısıtlamalar, yasaklar, hayat eve sığar gibi tedbir ve uygulamalarla hastalığın yayılması kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır.
Bu bağlamda kamu kuruluşlarında öncelikle internetten verilen hizmetler arttırılmış, personelin evden çalışması veya dönüşümlü çalışma gibi yoğunluğu azaltan mesai uygulamaları uygulanmaya başlanmıştır. Sosyal alanlarda ve kamu alanlarında korunma ve bulaşmayı önleyici tedbirler alınarak sürdürülmektedir.
Ekonomimizin bel kemiğini oluşturan üretim ve hizmet odaklı özel sektör kuruluşları, konutlar ve hizmet binaları için de ilgili kamu otoriteleri tarafından kurallar oluşturularak uygulamaya konulmuştur.
Dünya çapında 35 milyonu bulan vaka sayısına karşılık, korona virüsüne bağlı sebeplerle yaşamını yitirenlerin sayısı 1 milyonu geçmiştir. Hasta profiline göre farklılık gösteren belirtilere yenileri eklenmekte, birçok ülkede aşı ve tedavi çalışmaları devam etmektedir.
İslam ülkelerinde ve ülkemizde helal ürün ve hizmetlerin belgelendirmesi büyük bir potansiyele sahip olup yıllardır yapılmaktadır. 7,8 milyara ulaşan dünya nüfusunun yaşayan yaklaşık 1,8 milyarı Müslümandır. Yurtdışındaki bazı kuruluşlardan Helal Belgelendirmesi yapan özel firmalar, tüzel kişiliğe sahip kurumlar üzerinde ciddi bir denetim ve akreditasyon bulunmuyordu. Piyasada helal olmadığı halde ticari kaygılarla verilen HELAL logolu ürün ve hizmetlere rastlanıyordu. Bu sektörü disiplin ve denetim altına almak amacıyla 01.11.2017 tarihinde TBMM’de kabul edilerek 18.11.2017 tarihli resmi gazetede yayınlanan 7060 sayılı kanunla Helal Akreditasyon Kurumu (HAK) kuruldu. Bu Kanunun Adı “Helal Akreditasyon Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun” iken 2.7.2018 tarihli 703 sayılı KHK’nin 72. maddesiyle adı ”Helal Akreditasyon Kurumu ile ilgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun” olarak değiştirilmiştir.
15.7.2018 tarih ve 30479 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile ”Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum Ve Kuruluşlar İle Diğer Kurum Ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” yayınlandı. Ayrıca 16.10.2019 ile 16.05.2020 tarihleri arasında kurumla ilgili 4 yönetmelik 2 tebliğ hazırlanarak yürürlüğe konuldu.
Helal kavramı günümüzde sadece gıda ürünleri için değil; finans, tekstil, eczacılık ürünleri, kozmetik, lojistik ve turizm gibi oldukça geniş bir Sektörel yelpazeye hitap etmektedir. Helal Belgelendirme, ürün ve hizmetlerin tüketiciye ulaşıncaya kadar geçen her süreçte “sağlık, hijyen ve kalite” özelliklerini içermektedir.
HAK kurumuna yapılan başvurular uluslararası SMIIC standartları ve ilgili ulusal mevzuat hükümleri çerçevesinde incelenmekte, yapılan denetim ve değerlendirmelerin sonucuna göre göre akredite edilmektedir.
”Helal Akreditasyon Kurumu (HAK) 24.12.2019 tarihinde Türk Standartları Enstitüsü Helal Belgelendirme Müdürlüğünü, 21.04.2020 tarihinde de TSE bünyesindeki Uluslararası Uygunluk Değerlendirme Servisi A.Ş.’yi akredite etmiştir. Akreditasyon sertifikası ve kapsam bilgilerine www.hak.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
Helal Akreditasyon Kurumu (HAK) tarafından akredite edilmiş Helal Uygunluk Değerlendirme Kuruluşlarına (HUDK=Helal Belgelendirme Kuruluşları) verilecek belgede “HAK Helal Akreditasyon Markası” logo ile belirlenmiştir. HAK’ın Resmi Logosunun kullanım ve izlenebilirliğine yönelik esaslar kurumun AKR-Rh-005 sayılı rehber dokümanında açıklanmıştır. Sadece akredite olmuş Belgelendirme Kuruluşları kendi logoları ile birlikte bu logoyu kullanabilirler.
Helal Akreditasyon Kurumu’nun (HAK) Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ile 14 Eylül 2020 tarihinde duyurulan iş birliği çerçevesinde, HAK ve HAK tarafından akredite edilmiş kurum ile kuruluşlardan alınacak belgeler, KOSGEB’in “İşletme Geliştirme Destek Programı – Belgelendirme Desteği” kapsamına alınmıştır.KOSGEB ile yapılan protokol gereği HAK ve HAK tarafından akredite edilmiş kurum ile kuruluşlardan alınacak belgelere ödenen ücretlerin yanı sıra, müracaat ve dosya inceleme, tetkik, denetim ve test ücretleri de destek üst limitleri dahilinde yüzde 60 oranında geri alınabilecektir.
İthal helal belgeli ürünlerde uluslar arası Sağlık ve Bitki sağlığı (SPS) anlaşmasına göre Codex Alimentarius Helal Kılavuzu şartları ülkeler arası sınır kontrollerinde ülkemizde Tarım ve Orman Bakanlığı görev kapsamında gözükmektedir.
Bütün dünya ile birlikte Ülkemizde de yaşanan Coronovirüs salgını sebebiyle Gıda sektöründeki firmaların ”Gıda Güvenliği”ni (ISO 22000 Gıda güvenliği yönetim sistemleri — Gıda zincirindeki kuruluşlar için şartlar) belgelendirmesi yanında HELAL belgelendirmesi de Belgelendirme kuruluşlarının işlemleri ve sorumlulukları güvenilirlik açısından önem kazanmıştır. Bu bağlamda, insan sağlığı ve çalışanların sağlığı açısından alınan tedbirlerin kontrolünü içermekte olan; TSE, Covid-19 Güvenli Üretim ve Hizmet belgelendirmesi başlatmıştır. Turizm firmalarına da bakanlık tarafından yetkilendirilmiş Belgelendirme kuruluşlarına Covid-19 uyumlu Turistik tesis belgelendirilmesine başlanmıştır.
Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi standardı ISO 22002:2018 standart Madde 7.1.5 Yeni bir madde olarak “7.1.5 Gıda güvenliği yönetim sisteminin dışarıda geliştirilen unsurları-“ ve HACCP uygulamalarında daha önceden de mevcut olan bu şart danışmanlık ve denetim uygulamalarında bilginin kaynağının gösterilmesi; Bir bilimsel kaynak veya Kanuni bir kaynak olarak, kolaylık sağlaması açısından Covid-2 nin gıda ile ilgili taşınmasına dönük alınacak tedbirlere kaynak sağlaması açısından aşağıdaki kısmi kılavuz bilgileri paylaşılmıştır.
Dünya, SARS-CoV-19 virüsünün (COVİD-2 virüsü olarak anılacaktır) neden olduğu covid-19 salgınından benzeri görülmemiş bir tehditle karşı karşıyadır. Birçok ülke, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO), hastalığın bulaşmasının azaltılmasının yollarından biri olarak fiziksel uzaklaşma önlemlerinin uygulanmasına ilişkin tavsiyelerini takip etmektedir . Bu önlemlerin uygulanması, birçok işletmenin, okulun ve eğitim Enstitüsünün kapatılmasına ve seyahat ve sosyal toplantılara ilişkin kısıtlamalara yol açmıştır. Bazı insanlar için, evden çalışma, televizyondan öğrenme ve çevrimiçi veya internet tartışmaları ve toplantıları artık normal uygulamalardır. Bununla birlikte, Gıda Endüstrisi personeli evden çalışma fırsatına sahip değildir ve her zamanki işyerlerinde çalışmaya devam etmeleri gerekmektedir. Gıda üretim ve tedarik zincirlerindeki tüm işçileri sağlıklı ve güvenli tutmak, mevcut salgından kurtulmak için kritik öneme sahiptir. Gıda zinciri boyunca gıda hareketini sürdürmek, gıda zinciri boyunca tüm paydaşların katkıda bulunması gereken önemli bir işlevdir. Bu aynı zamanda gıda güvenliği ve kullanılabilirliği güven ve tüketici güvenini korumak için gereklidir.
Gıda Endüstrisi, gıda güvenliği risklerini yönetmek ve gıda kirlenmesini önlemek için tehlike analizi ve kritik kontrol noktası (HACCP) ilkelerine dayanan gıda güvenliği yönetim sistemlerine (FSMS) sahip olmalıdır. Gıda sanayi FSMS, iyi hijyen uygulamaları, temizlik ve sanitasyon, işleme alanlarının bölgelere ayrılması, tedarikçi kontrolü, depolama, dağıtım ve nakliye, personel hijyeni ve işe uygunluk – hijyenik bir gıda işleme ortamını korumak için gerekli tüm temel koşulları ve faaliyetleri içeren önkoşul programları ile desteklenmektedir. Gıda hijyeninin Codex genel ilkeleri ², gıda kontaminasyonunun(bulaşı-bulaşma) önlenmesi için gıda işleme, üretim ve pazarlama zincirinin her aşamasında anahtar hijyen kontrollerinin uygulanması için sağlam bir temel oluşturmaktadır. Bir gıda işletmesinde FSMS ve / veya HACCP ekibi kurulmuşsa, yeni müdahalelerin gıda güvenliği göz önünde bulundurularak gözden geçirilmesini sağlamak için bu grupların üyelerinin tüm tartışmalara dahil edilmesi gerekir. Bir işletmede FSMS ve / veya HACCP ekibi kurulmamışsa, gıda güvenliği risklerinin ek önlemlerden kaynaklanıp kaynaklanmayacağını göz önünde bulundurmaktan sorumlu bir kişi tayin etmelidir. Bu belirlenen kişi tavsiye için gıda güvenliği yetkilileriyle irtibat kurmalıdır. Endüstrinin, gıda işçilerini Covid-19’a karşı korumak, virüsün maruz kalmasını veya bulaşmasını önlemek ve Gıda Hijyeni ve Sanitasyon uygulamalarını güçlendirmek için önlemlere uyumu sağlaması için acil bir gereklilik var. Bu kılavuzların amacı, gıda zincirinin bütünlüğünün korunması ve tüketiciler için yeterli ve güvenli gıda kaynaklarının mevcut olması için bu ek önlemleri vurgulamaktır. Covid-19’un gıda yoluyla potansiyel iletimiİnsanların Covid-19’a gıda veya gıda ambalajından yakalanması pek olası değildir. COVİD-19 bir solunum yolu hastalığıdır ve birincil iletim yolu kişiden kişiye temas yoluyla ve enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında oluşan solunum damlacıkları ile doğrudan temas yoluyla gerçekleşirSolunum yolu hastalıklarının gıda veya gıda ambalajı yoluyla bulaşmasına neden olan virüslerin bugüne kadar hiçbir kanıtı yoktur. Korona virüsler gıdada çoğalmazlar; çoğalmak için bir hayvan veya insan konakçısına ihtiyaç duyarlar.WHO ‘ ÜN en son tavsiyesi, mevcut kanıtların covid-19 virüsünün solunum damlacıkları (öksürme veya hapşırma üzerinde oluşan) ve fomitler (enfeksiyon etkenini taşıyabilen cansız obje-saç, elbise, mobilya, deri hücreleri, kap kacak vb) yoluyla yakın temas sırasında bulaştığını göstermesidir .Virüs, taşıyan bir COVİD-19 vakası öksürdüğünde veya hapşırdığında, başka bir kişinin burnuna, ağzına veya gözlerine ulaşan damlacıklar ürettiğinde doğrudan kişiden kişiye yayılabilir. Alternatif olarak, solunum damlacıkları havada olmak için çok ağır olduğundan, enfekte kişiyi çevreleyen nesneler ve yüzeylere inerler. Bir kişinin enfekte olmuş bir yüzeye, nesneye veya enfekte bir kişinin eline dokunarak ve daha sonra kendi ağzına, burnuna veya gözlerine dokunarak enfekte olması mümkündür. Bu, örneğin, kapı topuzlarına dokunurken veya el sıkıştığında ve daha sonra yüze dokunduğunda olabilir.Son araştırmalar, Covid-19 virüsünün farklı yüzeylerde hayatta kalmasını değerlendirdi ve virüsün plastik ve paslanmaz çelik üzerinde 72 saate kadar, bakırda dört saate kadar ve kartonda 24 saate kadar canlı kalabileceğini bildirdi. , Bu araştırma laboratuvar koşullarında (kontrollü bağıl nem ve sıcaklık) yapıldı ve gerçek yaşam ortamında dikkatle yorumlanmalıdır.Gıda endüstrisinin gıda yüzeyleri ve gıda ambalaj malzemelerinin gıda işçilerinden virüsle kontamine olma riskini ortadan kaldırmak veya azaltmak için kişisel hijyen önlemlerini güçlendirmesi ve Gıda Hijyeni İlkeleri ² konusunda tazeleme eğitimi vermesi zorunludur. Maskeler ve eldivenler gibi “kişisel koruyucu ekipmanlar” (PPE), gıda endüstrisinde virüslerin ve hastalıkların yayılmasını azaltmada ancak yalnızca doğru kullanıldığında etkili olabilir, Buna ek olarak, gıda endüstrisi gıda işlemede, üretim ve pazarlamanın her aşamasında fiziksel mesafeyi ve sıkı hijyen ve sanitasyon önlemlerini tanıtması ve sık ve etkili el yıkama ve sanitasyonu teşvik etmesi şiddetle tavsiye edilir. Bu önlemler çalışanları Covid-19’u işçiler arasında yaymaktan koruyacak, sağlıklı bir işgücünü koruyacak ve enfekte gıda işleyicilerini ve işyerindeki acil temaslarını tespit edip hariç tutacaktır.
Enfekte hastaların dışkı örneklerinden covid-19 genetik materyal (RNA) izole edilmiş olmasına rağmen, , hiçbir rapor veya fekal-oral bulaşma kanıtı yoktur. Tuvaleti kullandıktan sonra el yıkama, özellikle gıda ile çalışırken her zaman önemli bir uygulamadır.
Referanslar
- 1. Critical preparedness, readinessandresponseactionsfor COVID-19: Interimguidance 19 March 2020 https://www.who.int/publications-detail/critical-preparedness-readiness-and-response-actions-for-covid-19
- CodexAlimentarius. Foodhygiene: Basic texts http://www.fao.org/3/a1552e/a1552e00.pdf
- Coronavirusdisease 2019 (COVID-19) Situation Report – 66 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200326-sitrep-66-covid-19.pdf?sfvrsn=81b94e61_2
- Liu J, Liao X, Qian S et al. Communitytransmission of severe acuterespiratorysyndromecoronavirus 2, Shenzhen, China, 2020. EmergInfectDis2020 doi.org/10.3201/eid2606.200239
İnsan sağlığı ve çalışanların sağlığı açısından alınan tedbirlerin kontrolünü içermektedir.
- Ong SW, Tan YK, Chia PY, Lee TH, Ng OT, Wong MS, et al. Air, surface environmental, and personal protective equipment contamination by severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) from a symptomatic patient. JAMA.2020 Mar 4 [Epub ahead of print].
11.van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH et al. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. 2020 Mar 17. doi: 10.1056/NEJMc2004973
Sami Öztürk – Vecdi Karacaoğlu
Comment here