İhracat kısıtlaması üretimi nasıl etkiledi

Ticaret Bakanlığı’nın almış olduğu tavuk eti ihracatını kısıtlama kararının uygulamaya girmesinden bu yana geçen ilk dört ay içinde ihracatın %40 gerilediğini, başka bir ifade ile 51 bin ton tavuk eti ihracatının engellendiğini Dergimizin bundan önceki sayısında köşe yazımda sizlere duyurmuştum. Yazımı okuyan dostlardan bazıları bana “Kısıtlama sonrasında piliç eti üretiminde ve satış fiyatlarında bir düşme oldu mu”diye sordular. Öyle ya, kısıtlamanın gerekçesi piliç eti fiyatlarında görülen fiyat artışlarının engellenmesiydi. İhraç edilemeyen piliç etinin de iç piyasada değerlendirilebileceği düşünüldüğünde piliç eti üretiminde bir azalmaya sebep olması ihtimal dahilinde idi. İşte bu sorulara yanıt verebilmek amacıyla yaptığım çalışma sonrasında çizdiğim grafiği ve değerlendirmeleri sizlere iletiyorum.

TÜİK verileri üzerinden hazırladığım grafikte de görüleceği üzere, 2023 yılı ve içinde bulunduğumuz yılın ilk sekiz aylık tavuk eti üretim miktarları toplamı mukayesesinde ortaya çıkan durum şöyledir;

Kısıtlama olmayan ilk 4 ay toplamında üretim artışı ortalama %7,5,
Kısıtlama olan ikinci 4 ay üretim toplamında ortalama %3,8 artış olduğu anlaşılmıştır.
2024 yılı üretimde 2023 yılına oranla bir düşme olmamış, hatta 8 aylık sürede ortalama %5,6 oranında artış gerçekleşmiştir.
Ancak, ikinci 4 ayüretim artış hızında yaklaşık 4 puanlık bir düşüş yaşandığı tespit edilmiştir.

Piliç eti üretiminin düşürülmesi veya artırılması sanıldığı gibi kısa zamanda gerçekleştirilemez. Bunun için uzun sayılabilecek bir zamana ihtiyaç vardır. Entegre firmalar tarafından gerçekleştirilen piliç eti üretiminde sözleşmeli yetiştiricilik modeli uygulanmaktadır. Entegrasyona sahip firmalar kesimhane kapasitelerine göre üretim planlaması yapar ve keseceği piliç sayısı kadar hayvanın her gün kesimhane kapısında hazır bulunmasını bu planlama sayesinde garanti altına alır. Öreğin, her gün 100 bin hayvan kesmeyi planladıysa kuluçkahaneden her gün bunu karşılayacak miktarda civciv üretip sözleşmeli yetiştirici kümeslerine dağıtır. Üretim çarkı bu sayede kesintisiz çalışır. Herhangi bir nedenle üretimin azaltılması gerekli görülürse bu kararın uygulamaya başlandığı günden 63 gün sonrakesilen hayvan sayısının düşürülmesi mümkün olabilecektir. Nedenini de kısaca açıklayayım. Üretimin azaltılma eylemi kuluçkahaneden günlük civciv üretiminin azaltılmasıyla başlar. Yani kuluçka makinelerine daha az yumurta konur. Kuluçkadan 21 gün sonra çıkacak civcivler sözleşmeli yetiştirici kümelerine dağıtılır. Piliçlerin kesime gelmesi, kümeslerde beslenme ve bakımı 42 günü bulur. İşte bu nedenle üretimin düşürülmesi veya artırılması için en az 63 gün beklenmelidir. Başka bir ifade ile örneğin sizin üretimi %25 düşürme kararı aldığınız günden itibaren 63 gün yine 100 bin piliç kesimi devam edecek, en erken 64’üncü gün kesilecek hayvan sayısı 75 bine düşürülmüş olacaktır. Kısıtlama sonucu üretimin düşürüp düşürülmediği hususuna bu çerçeveden bakmak gerekir.

Sonuç olarak;Bu çerçeveden baktığımızda, ihracat kısıtlaması sonucu üretimin düşmediğini, 2023 yılının aynı dönemine kıyasla 2024 yılı ilk 4 ayında%7,5 olan ortalama üretim artış hızının, ikinci 4 aylık kısıtlama dönemindede %3,8 seviyesinde artarak devam ettiğini söylemek mümkündür.

İhracat kısıtlamasının esas amacı üretimi düşürmek değil ama piliç eti perakende satış fiyatlarında aşırı artışların önüne geçebilmek idi. Ürün bazında satış fiyatlarını takip edildiği bir kaynak bulamadım. Bununla beraber kendi gözlemlerime dayanarak fiyat etkileşim konusunu şöyle değerlendiriyorum. Kısıtlama başlamadan önce TV Haberlerinde “İstanbul’da tavuk eti 150 TL/kg oldu” şeklinde abartılı fiyatlar söylenmişti. Oysa benim Ankara’da o tarihlerde gördüğüm poşetli bütün piliç eti fiyatları 90-115 TL/kg arasındaydı. Kısıtlamanın 6. ayı Ekim ayının son günlerine geldiğimiz sırada piliç etinin hemen hemen aynı fiyattan satılmaya devam ettiğini görüyorum. Kanaatime göre ihracat kısıtlamasının da etkisiyle piliç eti perakende satış fiyatlarında artış olmadığını söyleyebilirim.