İşletmelerde çalışanlar yöneticiler tarafından yapılan ve işletmenin varlıklarına yönelik, ele geçirme ve yolsuzluk eylemleri uzun yıllardan beri önemli bir sorun olmuş ve bu işlemler giderek artan bir şekilde devam etmektedir. Teknolojideki hızlı gelişmeler geçmişe göre, işlenen suçların ve yapılan hilelerin niteliğinin değişmesine neden olmuş, yeni yöntem ve tekniklerle işlenen suçları geleneksel yöntemlerle tespit etmek artık imkânsız hale gelmiştir. Günümüzde ortaya çıkan yeni suç ve hileler karşısında araştırmacılar yeni yöntem ve tekniklerin geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatmıştır.
Öteden beri yolsuzluk denilince akla ilk olarak kamu kaynaklarının yasa dışı yollardan başkalarının haksız zenginleşmesi için aktarılması gelmekte iken, küreselleşme ile birlikte bazı ülke ekonomilerinden büyük cirolara ve aktif büyüklüklere ulaşmış küresel şirketlerde de yolsuzluklar yaşanmaya başlamıştır.
Şirket yolsuzlukları, günümüzde çok büyük boyutlara ulaşmıştır
Şirket yolsuzlukları, günümüzde çok büyük boyutlara ulaşmıştır. Artık iletişim ve ulaşım olanaklarının artması ile ülkeler ekonomik entegrasyonlara, gümrük birliği gibi yapılanmalara gitmektedir. Bu durum ülkelerde yerel veya çok uluslu işletmeler ekonomik yapı içerisinde çok büyük bir önem kazanmaktadırlar. Mali yapısı güçlü işletmelerin çoğalması ile sermaye birikimi artmakta, özel sektör aracılığı ile ülkeler kalkınmakta ve gelişmektedir. İşletmelerin büyümesi ve çok uluslu hale gelmesi ile işletme varlıklarını kontrol etmek veya denetlemek de daha zor bir hale gelmektedir.
İşletme bütçeleri ülke ekonomilerini etkiler hale geldi
İşletmelerin bir kısmının kontrol ettiği bütçelerin veya ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomilerini etkiler hale gelmesi ile işletmelerde yaşanan yolsuzluklarda en az kamu sektöründe yaşanan yolsuzluklar kadar ön plana çıkmıştır. Şirket ortakları, şirket üst ve orta düzey yöneticileri ve şirket çalışanları, yatırımcılar, kredi ve finans kurumları, satıcılar, müşteriler, kamu otoritesi olmak üzere geniş bir etkileşimli ortam içerinde şirket yolsuzlukları gerçekleşmektedir.
Minareyi çalan kılıfını hazırlar
Şirket yolsuzluklarının gerçekleştiği etkileşimli ortamda bulunan aktörlerin çokluğu yolsuzluk gibi olumsuz faaliyetlerin önemini daha da arttırmaktadır. Örneğin şirket ortağının yaptığı yolsuzlukta amaç diğer ortaklarından mal kaçırmak olabilirken, işletme yöneticileri haklarının yendiğini düşündüğü için yolsuzluk eylemine yöneliyor olabilir. Yolsuzluk eylemi çeşitli amaçlarla yapıldığı gibi çeşitli yöntemlerle de yapılabilmektedir.
Günümüzde teknolojinin imkanları, ekonomik faaliyetlerin karmaşıklaşması, yeni finansal teknikler ve operasyonların meydana çıkması ile işletmelerde yapılabilecek yolsuzluklar da karmaşıklaşmıştır. “Minareyi çalan kılıfını hazırlar” atasözündeki gibi yolsuzluğun ortaya çıkmasını engelleyecek işlemlerde gerçekleştirilmektedir.
İşletme kaynaklarının, işletme varlıklarının korunması, işletme sahip ve yöneticilerinin en önemli görevleri arasında yer almaktadır. İşletme sahip ve yöneticileri işletmede yaşana olumsuzlukları tespit etmeye yönelik yeterli mali bilgiye, muhasebe ve denetim bilgisine sahip olmayabilirler. Günümüzde teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği yeni yöntem ve tekniklerle yapılan hileli işlemler hem işletmeleri hem de işletmelerin çevresindeki çıkar gruplarını tehdit eder duruma gelmiş, yatırımcıların piyasalara olan güveninin giderek azalmasına sebep olmuştur. Söz konusu hileli işlemlere önceleri kendilerine güven duyulan üst düzey çalışanların da karışması bu güvenin sarsılmasında etkili olmuştur.
İşletmelerde yaşanan olumsuzlukları tespit etmeye yönelik uzmanlar Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çok önemli bir rollere sahipken ülkemizde bu alanda düzenlemelerin olmaması büyük bir eksikliktir.
Hileler, ticarette yakın geçmişin doğal ürünü olmayıp ticari girişimlerdeki başarısızlıklarının ya da aç gözlülüklerin ürünüdürler. İşletmeler tahmin edilemeyecek tutarlarda varlıklarını, çeşitli hile uygulamalarıyla kaybetmektedirler. Yapılan tüm araştırmalar işletmenin hilelerden doğan zararlarının büyük tutarlarda olduğunu ve bu tutarların giderek arttığını göstermektedir.
Şirket yolsuzluklarının tespiti oldukça zor ve uzmanlık gerektiren bir iştir. Çünkü bu tip suçları işleyenler çoğu zaman “minareyi çalan kılıfını hazırlar” sözünde olduğu yaptığı olumsuz işlemleri gizleyecek yöntem ve teknikleri de kullanmaktadırlar.
Her temas iz bırakır
Ancak “her temas iz bırakır” sözünde olduğu gibi mutlaka yolsuzluğun tespitine yönelik uzmanın görebileceği izler, anormallikler de geride kalır. Şirket yolsuzluklarının ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalarda hedef normal bağımsız denetim uygulamalarında olduğu gibi mali tabloların doğruluğunu tespit etmek değildir. Yapılan yolsuzluğun boyutlarını, suçlularını delil ve belgeleri ile ortaya çıkarmaktır. Şirket yolsuzluklarının tespitinde işletme içinden veya dışından gelen engellerle de karşılaşılabilir. Bunlardan en önemlisi işletme içerisinden gelen engellerdir. Şirkette yolsuzlukları ortaya çıkaracak uzmanın çalışmasını istemeyenler olabileceği gibi bu uzmanı yanlış yönlendirmek için olayları çarpıtan, değiştirenlerde bulunabilir. Şirket yolsuzluklarının tespitinde daima elde edilen verilere, ifadelere şüphe ile bakmak gerekir. Birkaç kaynaktan doğruluğu teyit edilebilen bilgiler her zaman daha güvenli kabul edilmektedir. Şirket yolsuzluklarının tespiti aşamasında işletmenin içerisinde bulunduğu sektör, faaliyet alanları, yerleşik iç kontrol mekanizmaları, şirket kültürü, şirket talimatname ve prosedürleri dikkatli bir şekilde incelenmelidir. İşletmenin yolsuzlukla ilgili geçmişi ayrıca incelenmelidir. Şirketin iç kontrol sisteminde olası yolsuzluk risklerinin tespit edilerek sistemdeki açıklarında analizi gerekir. Şirket yolsuzluklarında şirketin faaliyet hacminin çok iyi olmasına, ürettiği mal ve hizmetler piyasada çok talep görmesine rağmen şirket karlılığı düşük çıkar. Ayrıca şirketin mali yapısı, likidite durumu da kendisinden beklenenin çok altında olur. Eğer şirket bünyesinde gerçekleştirilen bütçe gibi planlama tabloları varsa bu tablolarda da yolsuzluğun olduğu dönemlerde ciddi sapmaların olduğu tespit edilebilir. Yolsuzluk eylemi ne kadar başarılı gizlenirse gizlensin mutlaka belirli noktalarda eylemini olumsuzluğundan kaynaklanan olumsuz sonuçlar gösterecektir.
Denetimler şirketlerin rutin sağlık kontrolleridir
Sonuç olarak, şirket içerisinde yaşanan yolsuzluk eylemleri fark edilemeyebilir. Bu faaliyetler kısa vadede şirketlere çok fazla zarar vermiyor olarak görünse de aslında büyük zararlar vermekte ve uzun vadede devam eden yolsuzluklar şirketlerin batması ile sonuçlanabilmektedir. Şirketlerin ihtiyari olarak kendilerini sıklıkla denetletmeleri şirket ömrünü uzatarak yapılan hataların göz önüne çıkmasını da sağlayacaktır. Keza “Her temas iz bırakır” sözünden hareketle bu izlerin uzmanlar tarafından takibi her zaman mümkündür. Her yolsuzluk eyleminin ardında mutlaka bir iz vardır ve bu izin tespit edilerek önlenmesi şirketin olası zarar hatta batma durumundan kurtulmasını sağlayacaktır. Denetimler şirketler için maddi bir külfet değil, şirketlerin rutin sağlık kontrolleri olarak değerlendirilmelidir. Bunun için mutlaka zaman zaman hile ve suistimal denetimi konusunda uzmanlaşmış kişiler tarafından bir CHECK-UP yapılması gerekmektedir.
Abdullah ÇAVUŞ
Şirket Yolsuzlukları, Hile ve Suistimal Denetimleri Uzmanı
05367831111
www.abdullahcavus.com.tr
- “Kalıcı olmalı ve istihdam yaratmalı”Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Işın Çelebi - Nisan 23, 2024
- Kutlu Olsun - Nisan 23, 2024
- “8. Gıda Güvenliği Kongresi”nde Yeni Gıda Güvenliği Riskleri ve Birbirinden Önemli Konular Ele Alınacak… - Nisan 22, 2024
Comment here